Οι Αργόσχολες ώρες: Φιλοσοφική περιπλάνηση με τον μοναχό Κενκό

Μεταφρασμένο από τα γαλ­λικά

Κόσμημα της ερημητικής λογοτεχνίας, Οι Αρ­γόσχολες ώρες (Tsurezure-gusa)¹Απορ­ριφθεί­σες μορ­φές:
Cahier des heures oisives (Τετράδιο των αρ­γόσχολων ωρών).
Variétés sur des moments d’ennui (Ποι­κιλίες για στιγ­μές ανίας).
Variétés sur des moments de désœuvrement (Ποι­κιλίες για στιγ­μές αδράνειας).
Réflexions libres (Ελεύ­θερες σκέψεις).
Écrit dans des moments d’ennui (Γραμ­μένο σε στιγ­μές ανίας).
Propos des moments perdus (Λόγια χαμένων στιγ­μών).
Les Herbes de l’ennui (Τα χόρτα της ανίας).
Les Divers Moments de loisirs (Οι διάφορες στιγ­μές αναψυχής).
Tsourézouré Gouça.
Tsure-dzure-gusa.
Tsouré-dzouré-gousa. αποτελούν μια δια­χρονική πρόσκληση να συλ­λάβουμε τη φευ­γαλέα ομορ­φιά του κόσμου προτού στεγνώσει «η δροσιά στις πεδιάδες του Αντάσι» και προτού δια­λυθούν «οι καπνοί του όρους Τορίμπε» (κεφ. VII)²Τοποθετημένες στα βορειο­δυτικά του Κιότο, οι πεδιάδες του Αντάσι χρησίμευαν παλιά ως τεράστιο νεκροταφείο όπου εγκατέλει­παν τα σώματα στα στοι­χεία. Το όρος Τορίμπε, τοποθετημένο στα νοτιο­ανατολικά, ήταν ο τόπος των αποτεφρώσεων.. Ο συγ­γραφέας, Ου­ράμπε Κενκό ή ο μοναχός Κενκό (1283-1350)³Απορ­ριφθεί­σες μορ­φές:
Urabe Kaneyoshi.
Yoshida Kaneyoshi.
Yoshida Kenkô.
Yoshida Kennkô.
l’abbé Kenko (ο ηγού­μενος Κέν­κο).
le bonze Kenkô (ο βον­ζός Κεν­κό).
le révérend Kenkō (ο αι­δεσιμότατος Κεν­κό).
Kenkō le hōshi (Κενκό ο χόσι).
Kennkô hôshi.
Kenkō-bōshi.
Kenkô bôci., δεν υπήρξε ούτε αυ­στηρός ασκητής ούτε καν ευ­λαβής με τη στενή έν­νοια του όρου. Αξιω­ματικός της φρου­ράς, επιφορ­τισμένος με τη συνοδεία του αυ­τοκράτορα Γκο-Ού­ντα, επέλεξε να καρεί μοναχός μόνο μετά τον θάνατο του προστάτη του, και το έπραξε για να παρατηρεί τους συγ­χρόνους του από απόσταση. Σε μια εποχή όπου οι «στρατιω­τάκηδες του Καντό», στρατιω­τικοί χωρίς καλ­λιέρ­γεια, έπλητ­ταν την αυλή με έναν «τρόπο ζωής μακριά από κάθε αν­θρωπισμό, πιο κοντά σε εκεί­νον των θηρίων» (κεφ. LXXX), ο Κενκό κατάφερε να δια­φυλάξει το ου­σιώδες: το αρ­χαίο γού­στο.

«Ο Κενκό […] εί­ναι ένας κλασικός που καθυστέρησε. […] τα δοκίμιά του μοιάζουν με την ευ­γενική συνομιλία ενός κοσμικού αν­θρώπου, και έχουν εκείνη την αύρα απλότητας και εκείνη την άνεση έκ­φρασης που στην πραγ­ματικότητα εί­ναι το αποτέλεσμα μιας τελειο­ποι­ημένης τέχνης.

Δεν μπορεί κανείς, για να ξεκινήσει τη μελέτη της αρ­χαίας ια­πωνικής λογοτεχνίας, να κάνει καλύτερη επιλογή από εκείνη των Αρ­γόσχολων ωρών.»

Aston, William George. Littérature japonaise (Ια­πωνική λογοτεχνία), μτ­φρ. από τα αγ­γλικά Henry Durand-Davray. Παρίσι: A. Colin, σειρά «Histoires des littératures», 1902. (Εθνική Βιβλιο­θήκη της Γαλ­λίας (BnF)).

Εξετάζοντας αυτό το έρ­γο, πλού­σιο σε εξομολογήσεις, δια­κρίνει κανείς στον Κενκό δύο αντιθετικές προσωπικότητες: τον αριστοκράτη και τον μοναχό. Κηρύτ­τει, βεβαί­ως, τη βου­διστική απόσπαση, αλλά ομολογεί ότι «ο άν­θρωπος που δεν θα είχε γού­στο για τον ερωτικό βίο» θα έμοιαζε με «κρυστάλ­λινο κύπελλο χωρίς πάτο» (κεφ. III). Επικρίνει την προσκόλ­ληση στα υλικά αγαθά, αλλά αι­σθάνεται «πάντοτε έναν παλμό καρ­διάς» (κεφ. VIII) όταν θυμάται τα σκηνικά του παλατιού, τα αξεσουάρ των εν­δυμασιών ή τη μεγαλοπρέπεια των τελετών. Στηλιτεύει τη χυδαία μέθη, αλλά παραδέχεται ότι ένα ποτήρι σάκε που μοι­ράζονται «στενοί φίλοι γύρω από τη φωτιά» (κεφ. CLXXV), σε μια χιο­νισμένη νύχτα, εί­ναι μία από τις χάρες της ύπαρ­ξης. Αυ­τές οι δύο όψεις του χαρακτήρα του συν­δυάζονται για να «σχηματίσουν έναν τύπο γεροντοπαλίκαρου [πραγ­ματικά] συμπαθητικού, που γίνεται ακόμη πιο συμπαθής όταν αναλογίζεται κανείς με την ησυχία του τις σκέψεις και τις συμ­βου­λές, τόσο εν­δόμυχα σοφές, που γεμίζουν το μεγαλύτερο μέρος του γραπτού του», εξηγεί ο Michel Revon. Τον θεωρώ τον μεγαλύτερο ηθικολόγο, το πιο αρ­μονικό και το πιο αγνό πνεύμα της Ια­πωνίας.

Η Ουσία του zuihitsu: Ακολουθώντας την ιδιοτροπία του πινέλου

«Zuihitsu, “στο ρεύμα του πινέλου” […]. Ο βον­ζός Κενκό συνέθεσε το ωραιότερο βιβλίο αυ­τού του εί­δους. Εί­ναι ο δάσκαλός μου. Πήγα στο Κιότο για να κλάψω στον τόπο όπου είχε ζήσει. Ένας βον­ζός με οδήγησε εκεί. […] “Ο ηγού­μενος Κεν­κό”, μου είπε […], “εί­ναι [τα λου­λού­δια] που εί­ναι εδώ!” Οι Ιάπωνες εί­ναι σαν τις εποχές· όλα επιστρέφουν […] μαζί τους. Εμείς, εί­μαστε σαν την ιστορία· όλα πεθαί­νουν μαζί μας.»

Quignard, Pascal. Petits Traités (Μικρές Πραγ­ματείες). Παρίσι: Maeght, 1990· επανέκδ. Παρίσι: Gallimard, σειρά «Folio», 1997.

Οι Αρ­γόσχολες ώρες ανήκουν σε αυτό το τόσο ιδιαί­τερο λογοτεχνικό εί­δος, το zuihitsu («στο νήμα του πινέλου»)⁴Απορ­ριφθεί­σες μορ­φές:
«Littérature impressionniste» («Ιμπρεσιο­νιστική λογοτεχνία»).
«Suivant le pinceau» («Ακολου­θώντας το πινέλο»).
«Suivant le caprice du pinceau» («Ακολου­θώντας την ιδιο­τροπία του πινέλου­»).
«Écrits au fil du pinceau» («Γραπτά στο νήμα του πινέλου­»).
«Mélanges» («Ανάμει­κτα»).
«Essais» («Δοκίμια­»).
«Essai au fil du pinceau» («Δοκίμιο στο νήμα του πινέλου­»).
«Essai au fil de la plume» («Δοκίμιο στο νήμα της πένας»).
«Notes prises au courant de la plume» («Σημειώσεις παρ­μένες στο ρεύμα της πένας»).
«Au courant du pinceau» («Στο ρεύμα του πινέλου­»).
«En laissant aller son pinceau» («Αφήνοντας το πινέλο να πάει­»).
«Au gré du pinceau» («Στο έλεος του πινέλου­»).
Zouï-hitsou., στο οποίο οι Ιάπωνες κατατάσ­σουν επίσης τα Δοκίμια του Μονταί­νι. Και αυτή η σύγκριση μεταξύ του Κενκό και του Γάλ­λου ευ­γενή μας, αν και συνηθισμένη, δεν εί­ναι λιγότερο δίκαιη. Βρίσκει κανείς και στους δύο αυτό το σίγουρο και λεπτό γού­στο, αυτή τη μελαγ­χολία που δεν εί­ναι ποτέ απελ­πισία, αυ­τόν τον εν­θου­σια­σμό, τόσο αν­θρωπιστικό, όχι τόσο για την Αρ­χαιότητα όσο για την αρ­χαία αρετή, αυτή τη θέληση, τέλος, να ζωγραφίσει τον εαυτό του ζωγραφίζοντας τους άλ­λους. Κανένα τακτικό σχέδιο, κανένα σύστημα για να περιο­ρίσει το πνεύ­μα· τίποτε άλλο από την ιδιο­τροπία του πινέλου, από όπου αναδύεται ένα «συνον­θύλευμα σκέψεων, ανεκ­δότων και γνωμικών πεταμένων άτακτα στο χαρ­τί, επί [αρ­κετά] χρόνια, γύρω στο 1335», ένας κήπος εντυπώσεων όπου το αγριόχορτο συνυπάρ­χει με το σπάνιο άν­θος. Η αρ­χή, περίφημη, δίνει τον τόνο αυ­τής της πνευ­ματικής περιπλάνησης:

«Στο έλεος των αρ­γόσχολων ωρών μου (Tsurezure naru mama ni), από το πρωί ως το βράδυ, μπροστά στο γραφείο μου, σημειώνω χωρίς συγκεκριμένο σκοπό τα μικροπράγ­ματα των οποίων η φευ­γαλέα αντανάκλαση περνά στο πνεύμα μου. Παράξενες ρεμ­βασμοί!»

Urabe, Kenkô. Les Heures oisives (Οι Αρ­γόσχολες ώρες) (Tsurezure-gusa), μτ­φρ. από τα ια­πωνικά Charles Grosbois και Tomiko Yoshida. Παρίσι: Gallimard, σειρά «Connaissance de l’Orient. Série japonaise», 1987· μερική επανέκδ. με τίτλο Cahiers de l’ermitage (Τετράδια του ερημητηρίου) (πρόλ. Zéno Bianu), Παρίσι: Gallimard, σειρά «Folio Sagesses», 2022.

Η Ποιητική του ατελούς

Στην καρ­διά των Αρ­γόσχολων ωρών χτυπά το οξύ αί­σθημα του εφήμερου. Για τον σύγ­χρονο άν­θρωπο, η φυγή του χρόνου εί­ναι, τις περισ­σότερες φορές, πηγή αγωνίας· για τον Κεν­κό, εί­ναι η ίδια η προϋπόθεση της ομορ­φιάς. «Η αστάθειά του εί­ναι που κάνει πολύτιμο αυ­τόν τον κόσμο» (κεφ. VII), γράφει. Αν η ύπαρξή μας ήταν αιώνια, η ποί­ηση του κόσμου θα εξαφανιζόταν αμέσως. Από αυτή τη φιλοσοφία της επισφάλειας απορ­ρέει μια καθαρά ια­πωνική αι­σθητική, εκείνη του ατελούς, που προτιμά από την πληρότητα της σελήνης τη μισοκρυμ­μένη λάμψη ενός φθίνοντος άστρου· και από το άν­θος στην ακμή του τα πέταλα που ο άνεμος παρασύρει βια­στικά, παρά τη θέλησή μας:

«Όποιο κι αν εί­ναι το αντικεί­μενο, η τελειότητά του εί­ναι ελάτ­τωμα. Αφήστε τα πράγ­ματα ατελεί­ωτα, όπως εί­ναι, χωρίς να τα τελειο­ποιεί­τε: θα βρω σε αυτά εν­δια­φέρον και θα αι­σθανθώ άνετα. Μου το εί­παν: όταν χτίζεται μια αυ­τοκρατορική κατοι­κία, εί­ναι έθιμο να αφήνεται ένα σημείο ατελεί­ωτο.»

Urabe, Kenkô. Les Heures oisives (Οι Αρ­γόσχολες ώρες) (Tsurezure-gusa), μτ­φρ. από τα ια­πωνικά Charles Grosbois και Tomiko Yoshida. Παρίσι: Gallimard, σειρά «Connaissance de l’Orient. Série japonaise», 1987· μερική επανέκδ. με τίτλο Cahiers de l’ermitage (Τετράδια του ερημητηρίου) (πρόλ. Zéno Bianu), Παρίσι: Gallimard, σειρά «Folio Sagesses», 2022.

Διδάσκοντάς μας ότι «η λύπη για το μαράζι των αν­θέων και τη φθορά της σελήνης» (κεφ. CXXXVII) εί­ναι πιο συγκινητική από τον έπαινο της πλήρους άν­θισής τους, ο Κενκό δεν μας προσφέρει μόνο ένα μάθημα ποι­ητικής· μας προσφέρει, καλύτερα ακόμη, μια παρηγοριά.

Για περαιτέρω ανάγνωση

Γύρω από το Οι Αργόσχολες ώρες

Αποσπάσματα

«世の人の心まどはすこと色欲にはしかず。人の心はおろかなるものかな。にほひなどはかりのものなるに、しばらく衣裳にたきものすと知りながら、えならぬにほひには心ときめきするものなり。久米の仙人の、物洗ふ女のはぎの白きを見て通を失ひけむは、まことに手あしはだへなどのきよらに肥えあぶらつきたらむは、外の色ならねばさもあらむかし。»

徒然草 (國文大觀) στο Wikisource 日本語, [δια­δικτυα­κά], ανάκτηση 4 Δεκεμ­βρίου 2025.

«Τίποτε χει­ρότερο για να παραπλανήσει τις καρ­διές των αν­θρώπων από τις αι­σθησια­κές επιθυμίες. Αν­θρώπινη καρ­διά: τι τρελό πράγ­μα!

Να! Ένα άρωμα, εί­ναι πράγμα εφήμερο, αλλά ας ξέρουμε καλά ότι το άρωμα του θυμιάματος σε ένα κοστούμι διαρ­κεί μόνο μια στιγ­μή, πάντα έχουμε έναν παλμό καρ­διάς όταν μυρίζουμε μια εξαί­σια οσμή. Αυτό που λένε για τον ερημίτη του Κούμε⁵Ο ερημίτης του Κούμε (Kume no sennin) είχε αποκτήσει, χάρη στην αγνότητά του, τη δύναμη να καβαλάει τα σύν­νεφα. Αλλά μια μέρα, πετώντας πάνω από τον ποταμό Γιο­σίνο, ταράχτηκε τόσο πολύ από τα πόδια μιας χαριτωμένης πλύστρας με κοντό φόρεμα, που αυτή η βέβηλη σκέψη που επέτρεψε στον εαυτό του τον έκανε ξαφ­νικά να πέσει από τα ύψη. που έχασε τη μαγική του δύναμη με τη θέα της λευ­κότητας των ποδιών μιας πλύστρας μου φαί­νεται απόλυτα φυσιο­λογικό, γιατί ένα δέρ­μα, χέρια και πόδια με γεμάτες μορ­φές εί­ναι πολύ ισχυρές πραγ­ματικότητες.»

Urabe, Kenkô. Les Heures oisives (Οι Αρ­γόσχολες ώρες) (Tsurezure-gusa), μτ­φρ. από τα ια­πωνικά Charles Grosbois και Tomiko Yoshida. Παρίσι: Gallimard, σειρά «Connaissance de l’Orient. Série japonaise», 1987· μερική επανέκδ. με τίτλο Cahiers de l’ermitage (Τετράδια του ερημητηρίου) (πρόλ. Zéno Bianu), Παρίσι: Gallimard, σειρά «Folio Sagesses», 2022.

«Τίποτε δεν παραπλανά τις καρ­διές των αν­θρώπων αυ­τού του κόσμου όσο η σαρ­κική επιθυμία. Η καρ­διά του αν­θρώπου εί­ναι γελοία εξαι­τίας της. Αν και γνωρίζουμε ότι το άρωμα εί­ναι μόνο ένα δανεικό πράγ­μα, ένα θυμίαμα με το οποίο εμποτίσαμε τα ρούχα για πολύ σύντομο χρόνο, ωστόσο η καρ­διά χτυπά πιο δυνατά όταν μυρίζουμε την εξαί­σια οσμή. Ο ερημίτης του Κού­με, βλέποντας το λευκό πόδι μιας γυναί­κας που έπλενε τα ρού­χα, έχασε την υπερ­φυσική του δύναμη· και αυτό εί­ναι κατανοη­τό, γιατί η κομψή και στρου­μπουλή εμ­φάνιση των χεριών, των ποδιών και του δέρ­ματος δεν εί­ναι ξένη ιδιότητα.»

Revon, Michel. Anthologie de la littérature japonaise: des origines au 20^e siècle (Αν­θολογία της ια­πωνικής λογοτεχνίας: από τις απαρ­χές ως τον 20ό αιώνα). Παρίσι: Delagrave, σειρά «Pallas», 1910.

«Τίποτε δεν μας παραπλανά τόσο όσο η σεξουα­λική επιθυμία. Ο άν­θρωπος εί­ναι γελοίος από αυτή την άποψη· αλλά οι καρ­διές μας χτυπούν πιο δυνατά όταν η γλυκιά μυρωδιά του αρώματος φτάνει σε εμάς. Ένας ερημίτης με το όνομα Κούμε έχασε την υπερ­φυσική του γνώση βλέποντας τα λευκά πόδια μιας γυναί­κας που έπλενε. Μπορεί κανείς να κατανοήσει ότι ακόμη και ένας ερημίτης μπορεί να αποπλανηθεί από τα όμορφα και παχουλά πόδια μιας γυναί­κας.»

Ishikawa, Takéshi. Étude sur la littérature impressionniste au Japon (Μελέτη για την ιμπρεσιο­νιστική λογοτεχνία στην Ια­πωνία). Δια­τριβή για το διδακτορικό του Πανεπιστημίου του Παρισιού. Παρίσι: A. Pedone, 1909.

Λήψεις

Τυπωμένα έργα

• Traduction partielle de Les Heures oisives par Michel Revon (1910) (Μερική μετάφραση του Οι Αρ­γόσχολες ώρες από τον Michel Revon (1910)). (Εθνική Βιβλιο­θήκη της Γαλ­λίας (BnF)).
• Traduction partielle de Les Heures oisives par Michel Revon (1918) (Μερική μετάφραση του Οι Αρ­γόσχολες ώρες από τον Michel Revon (1918)). (Google Books).
• Traduction partielle de Les Heures oisives par Michel Revon (1923) (Μερική μετάφραση του Οι Αρ­γόσχολες ώρες από τον Michel Revon (1923)). (Google Books).
• Traduction partielle de Les Heures oisives par Michel Revon (1928) (Μερική μετάφραση του Οι Αρ­γόσχολες ώρες από τον Michel Revon (1928)). (Google Books).
• Traduction partielle de Les Heures oisives par Takéshi Ishikawa (1909) (Μερική μετάφραση του Οι Αρ­γόσχολες ώρες από τον Takéshi Ishikawa (1909)). (Google Books).
• Traduction partielle de Les Heures oisives par Takéshi Ishikawa (1910) (Μερική μετάφραση του Οι Αρ­γόσχολες ώρες από τον Takéshi Ishikawa (1910)). (Google Books).

Βιβλιογραφία

• Aston, William George. Littérature japonaise (Ια­πωνική λογοτεχνία), μτ­φρ. από τα αγ­γλικά Henry Durand-Davray. Παρίσι: A. Colin, σειρά «Histoires des littératures», 1902. (Εθνική Βιβλιο­θήκη της Γαλ­λίας (BnF)).
• Quignard, Pascal. Petits Traités (Μικρές Πραγ­ματείες). Παρίσι: Maeght, 1990· επανέκδ. Παρίσι: Gallimard, σειρά «Folio», 1997.
• Sieffert, René. La Littérature japonaise (Η Ια­πωνική λογοτεχνία). Παρίσι: Publications orientalistes de France, σειρά «Langues et civilisations. Littérature», 1973.
• Struve, Daniel και Tschudin, Jean-Jacques. La Littérature japonaise (Η Ια­πωνική λογοτεχνία). Παρίσι: Presses universitaires de France, σειρά «Que sais-je?», 2008.