De Ledige uren: Filosofische wandeling met de monnik Kenkô

Ver­taald uit het Frans

Ju­weel van de klui­ze­naars­li­te­ra­tuur, De Le­dige uren (Tsurezure-gusa)¹Ver­wor­pen vor­men:
Ca­hier des heures oi­si­ves (Schrift van de le­dige uren).
Va­ri­é­tés sur des mo­ments d’en­nui (Va­ri­a­ties over mo­men­ten van ver­ve­ling).
Va­ri­é­tés sur des mo­ments de désœu­vre­ment (Va­ri­a­ties over mo­men­ten van le­dig­heid).
Réflexi­ons li­bres (Vrije over­pein­zin­gen).
Écrit dans des mo­ments d’en­nui (Ge­schre­ven in mo­men­ten van ver­ve­ling).
Pro­pos des mo­ments per­dus (Uit­spra­ken van ver­lo­ren mo­men­ten).
Les Her­bes de l’en­nui (De krui­den van de ver­ve­ling).
Les Di­vers Mo­ments de loi­sirs (De di­verse mo­men­ten van vrije tijd).
Tsourézouré Gouça.
Tsure-dzure-gusa.
Tsouré-dzouré-gousa. zijn een tijd­loze uit­no­di­ging om de vluch­tige schoon­heid van de we­reld te vat­ten voor­dat « de dauw op de vlak­ten van Adashi » op­droogt en « de rook van de berg To­ribe » ver­vliegt (hfdst. VII)²Ge­le­gen ten noord­wes­ten van Ky­o­to, dien­den de vlak­ten van Adashi vroe­ger als uit­ge­strekte be­graaf­plaats waar men de li­cha­men aan de ele­men­ten over­liet. De berg To­ri­be, ge­le­gen in het zuid­oos­ten, was op zijn beurt de plaats van de cre­ma­ties.. De au­teur, Urabe Kenkô of de mon­nik Kenkô (1283-1350)³Ver­wor­pen vor­men:
Urabe Ka­ne­yo­s­hi.
Yo­s­hida Ka­ne­yo­s­hi.
Yo­s­hida Ken­kô.
Yo­s­hida Kenn­kô.
abt Ken­ko.
bonze Ken­kô.
de eer­waarde Ken­kō.
Kenkō de hōs­hi.
Kennkô hôs­hi.
Kenkō-bōshi.
Kenkô bô­ci., was noch een strenge as­ceet, noch zelfs een vrome in de enge zin des woords. Als of­fi­cier van de gar­de, be­last met het be­ge­lei­den van kei­zer Go-U­da, koos hij er pas voor om in de re­li­gie te tre­den na de dood van zijn be­scherm­heer, en deed dit om zijn tijd­ge­no­ten van op af­stand te ob­ser­ve­ren. In een tijd waarin de « krijgs­lie­den van Kantô », mi­li­tai­ren zon­der cul­tuur, het hof kwel­den met een « le­vens­wijze ver van alle men­se­lijk­heid, dich­ter bij die van de bees­ten » (hfdst. LXXX), wist Kenkô het we­zen­lijke te be­wa­ren: de oude smaak.

« Kenkô […] is een ver­late clas­si­cus. […] zijn es­says lij­ken op het be­leefde ge­sprek van een man van de we­reld, en heb­ben die schijn van een­voud en die ge­mak­ke­lijk­heid van uit­druk­king die in wer­ke­lijk­heid het ken­merk zijn van een vol­maakte kunst.

Men kan, om de stu­die van de oude Ja­panse li­te­ra­tuur te be­gin­nen, geen be­tere keuze ma­ken dan die van de Le­dige uren. »

As­ton, Wil­liam Ge­or­ge. Lit­té­ra­ture ja­po­n­aise (Ja­panse li­te­ra­tuur), vert. uit het En­gels door Henry Du­rand-Da­vray. Pa­rijs: A. Co­lin, reeks « His­toi­res des lit­té­ra­tu­res », 1902. (Bi­bli­o­thèque na­ti­o­nale de France (Bn­F)).

Bij het be­stu­de­ren van dit werk rijk aan ver­trou­we­lijk­he­den, on­der­scheidt men bij Kenkô twee con­tras­te­rende per­soon­lijk­he­den: de aris­to­craat en de mon­nik. Hij prijst wel­is­waar de boed­dhis­ti­sche ont­hech­ting, maar be­kent dat « de man die geen smaak zou heb­ben voor het lief­des­le­ven » zou lij­ken op een « kris­tal­len be­ker waar­aan de bo­dem ont­breekt » (hfdst. II­I). Hij be­kri­ti­seert de ge­hecht­heid aan ma­te­ri­ële goe­de­ren, maar er­vaart « al­tijd een har­ten­klop » (hfdst. VI­II) bij de her­in­ne­ring aan de de­cors van het pa­leis, de ac­ces­soi­res van de kos­tuums of de pracht van de ce­re­mo­nies. Hij he­kelt de grove dron­ken­schap, maar geeft toe dat een glas sake ge­deeld tus­sen « in­tieme vrien­den rond het vuur » (hfdst. CLXXV), op een sneeuw­rijke nacht, een van de char­mes van het be­staan is. Deze twee kan­ten van zijn ka­rak­ter com­bi­ne­ren om « een type oude vrij­ge­zel te vor­men [dat wer­ke­lijk] sym­pa­thiek is, en dat nog sym­pa­thie­ker wordt wan­neer men op zijn ge­mak de ge­dach­ten en raad­ge­vin­gen over­denkt, van zo’n in­tieme wijs­heid, die het groot­ste deel van zijn ge­schrift vul­len », legt Mi­chel Re­von uit. Ik be­schouw hem als de groot­ste mo­ra­list, de meest har­mo­ni­euze en zui­verste geest van Ja­pan.

De Essentie van de zuihitsu: De gril van het penseel volgen

« Zuihitsu, “met de stroom van het pen­seel mee” […]. De bonze Kenkô heeft het mooi­ste boek van dit genre ge­schre­ven. Hij is mijn mees­ter. Ik ben naar Ky­oto ge­gaan om te we­nen op de plek waar hij had ge­leefd. Een bonze heeft mij er­heen ge­leid. […] “Abt Ken­kô”, zei hij mij […], “dat zijn [de bloe­men] die daar staan!” De Ja­pan­ners zijn als de sei­zoe­nen; al­les keert te­rug […] met hen. Wij, wij zijn als de ge­schie­de­nis; al­les sterft met ons. »

Quig­nard, Pas­cal. Pe­tits Trai­tés (Kleine ver­han­de­lin­gen). Pa­rijs: Maeght, 1990; her­uitg. Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Fo­lio », 1997.

De Le­dige uren be­ho­ren tot dit zo bij­zon­dere li­te­raire gen­re, de zuihitsu (« met de draad van het pen­seel »)⁴Ver­wor­pen vor­men:
« Im­pres­si­o­nis­ti­sche li­te­ra­tuur ».
« Het pen­seel vol­gend ».
« De gril van het pen­seel vol­gend ».
« Ge­schrif­ten met de draad van het pen­seel ».
« Men­ge­lin­gen ».
« Es­says ».
« Es­say met de draad van het pen­seel ».
« Es­say met de draad van de pen ».
« Aan­te­ke­nin­gen ge­maakt met de stroom van de pen ».
« Met de stroom van het pen­seel ».
« Zijn pen­seel de vrije loop la­tend ».
« Naar goed­dun­ken van het pen­seel ».
Zouï-hitsou., waarin de Ja­pan­ners ook de Essays van Mon­taigne plaat­sen. En deze toe­na­de­ring tus­sen Kenkô en onze Franse edel­man, hoe con­ven­ti­o­neel ook, is niet min­der juist. Men vindt bij de een en de an­der deze ze­kere en ver­fijnde smaak, deze me­lan­cho­lie die nooit wan­hoop is, dit ge­heel hu­ma­nis­ti­sche en­thou­si­asme niet zo­zeer voor de Oud­heid als wel voor de an­tieke deugd, deze wil, ten­slot­te, om zichzelf te schil­de­ren door an­de­ren te schil­de­ren. Geen re­gel­ma­tig plan, geen sys­teem om de geest op te slui­ten; niets dan de gril van het pen­seel, waar­uit een « wir­war van over­pein­zin­gen, anek­do­tes en maxi­men ont­staat, pê­le-mêle op pa­pier ge­wor­pen, ge­du­rende [meer­de­re] ja­ren, rond 1335 », een tuin van im­pres­sies waar het wilde gras naast de zeld­zame bloem groeit. De be­roemde in­ci­pit zet de toon van deze in­tel­lec­tu­ele wan­de­ling:

« Naar ge­lang van mijn le­dige uren (Tsure­zure naru mama ni), van ’s och­tends tot ’s avonds, voor mijn schrijf­ta­fel, no­teer ik zon­der be­paald doel de beu­ze­la­rijen waar­van de vluch­tige weer­schijn door mijn geest trekt. Vreemde af­dwa­lin­gen! »

Ura­be, Ken­kô. Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) (Tsurezure-gusa), vert. uit het Ja­pans door Char­les Gros­bois en To­miko Yo­s­hi­da. Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Con­nais­sance de l’O­rient. Sé­rie ja­po­n­aise », 1987; ge­deel­te­lijke her­uitg. on­der de ti­tel Ca­hiers de l’er­mi­tage (Schrif­ten van de kluis) (voorw. Zéno Bia­nu), Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Fo­lio Sa­ges­ses », 2022.

De Poëtica van het onvoltooide

In het hart van De Le­dige uren klopt het schrij­nende ge­voel van het efe­me­re. Voor de mo­derne mens is het ver­strij­ken van de tijd mee­stal een bron van angst; voor Kenkô is het de voor­waarde zelf van de schoon­heid. « Het is zijn ver­gan­ke­lijk­heid die de waarde van deze we­reld uit­maakt » (hfdst. VI­I), schrijft hij. Als ons be­staan eeu­wig zou moe­ten zijn, zou de po­ë­zie van de we­reld on­mid­del­lijk ver­vlie­gen. Uit deze fi­lo­so­fie van de pre­ca­ri­teit vloeit een ge­heel Ja­panse es­the­tiek voort, die van het on­vol­tooi­de, die bo­ven de vol­heid van de maan de ge­slui­erde glans van een af­ne­mend he­mel­li­chaam ver­kiest; en bo­ven de ont­lo­ken bloem de bloem­blaad­jes die de wind haas­tig mee­voert, on­danks ons:

« Wat het voor­werp ook is, zijn per­fec­tie is een ge­brek. Laat de din­gen on­vol­tooid, zo­als ze zijn, zon­der te fijn­poet­sen: ik zal er be­lang in vin­den en me op mijn ge­mak voe­len. Men heeft mij ge­zegd: wan­neer men een kei­zer­lijke wo­ning bouwt, is het de ge­woonte om een plek on­vol­tooid te la­ten. »

Ura­be, Ken­kô. Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) (Tsurezure-gusa), vert. uit het Ja­pans door Char­les Gros­bois en To­miko Yo­s­hi­da. Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Con­nais­sance de l’O­rient. Sé­rie ja­po­n­aise », 1987; ge­deel­te­lijke her­uitg. on­der de ti­tel Ca­hiers de l’er­mi­tage (Schrif­ten van de kluis) (voorw. Zéno Bia­nu), Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Fo­lio Sa­ges­ses », 2022.

Door ons te le­ren dat « het be­treu­ren van het val­len der bloem­blaad­jes en het ta­nen van de maan » (hfdst. CXXX­VII) ont­roer­ren­der is dan de lof­zang op hun volle bloei, geeft Kenkô ons niet al­leen een les in po­ë­ti­ca; hij biedt ons, be­ter nog, een troost.

Om verder te gaan

Rond De Ledige uren

Citaten

« 世の人の心まどはすこと色欲にはしかず。人の心はおろかなるものかな。にほひなどはかりのものなるに、しばらく衣裳にたきものすと知りながら、えならぬにほひには心ときめきするものなり。久米の仙人の、物洗ふ女のはぎの白きを見て通を失ひけむは、まことに手あしはだへなどのきよらに肥えあぶらつきたらむは、外の色ならねばさもあらむかし。 »

徒然草 (國文大觀) op Wikisource 日本語, [on­li­ne], ge­raad­pleegd op 4 de­cem­ber 2025.

« Niets er­gers om het hart der men­sen te doen dwa­len dan de zin­ne­lijke be­geer­ten. Men­se­lijk hart: wat een dwaze zaak!

Kijk! Een par­fum, het is iets ver­gan­ke­lijks, maar hoe­wel wij we­ten dat de geur van wie­rook op een kos­tuum slechts een mo­ment duurt, heb­ben wij al­tijd een har­ten­klop bij het rui­ken van een heer­lijke geur. Wat men ver­telt over de klui­ze­naar van Kume⁵De klui­ze­naar van Kume (Kume no sen­nin) had door zijn zui­ver­heid de gave ver­wor­ven om op de wol­ken te rij­den. Maar op een dag, zwe­vend bo­ven de ri­vier Yo­s­hi­no, werd hij zo van zijn stuk ge­bracht door de be­nen van een be­val­lige en kort­ge­rokte was­vrouw, dat deze pro­fane ge­dachte die hij zich per­mit­teerde hem plot­se­ling uit de hoog­ten deed val­len. die zijn ma­gi­sche kracht ver­loor bij het zien van de wit­heid der be­nen van een was­vrouw lijkt mij vol­ko­men nor­maal, want een huid, ar­men en be­nen met volle vor­men zijn wel zeer krach­tige wer­ke­lijk­he­den. »

Ura­be, Ken­kô. Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) (Tsurezure-gusa), vert. uit het Ja­pans door Char­les Gros­bois en To­miko Yo­s­hi­da. Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Con­nais­sance de l’O­rient. Sé­rie ja­po­n­aise », 1987; ge­deel­te­lijke her­uitg. on­der de ti­tel Ca­hiers de l’er­mi­tage (Schrif­ten van de kluis) (voorw. Zéno Bia­nu), Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Fo­lio Sa­ges­ses », 2022.

« Niets doet het hart van de men­sen van deze we­reld zo­zeer dwa­len als de vle­se­lijke harts­tocht. Het hart van de mens is er be­la­che­lijk door. Hoe­wel men weet dat het par­fum slechts iets ge­leends is, een wie­rook waar­mee men de kle­ding voor zeer korte tijd heeft door­drenkt, klopt het hart toch snel­ler wan­neer men de heer­lijke geur ruikt. De klui­ze­naar van Kou­mé, toen hij het witte been zag van een vrouw die de was deed, ver­loor er zijn bo­ven­na­tuur­lijke kracht door; en dat is te be­grij­pen, want het ele­gante en mol­lige ui­ter­lijk van de ar­men, be­nen en huid is geen vreemde hoe­da­nig­heid. »

Re­von, Mi­chel. An­tho­lo­gie de la lit­té­ra­ture ja­po­n­aise : des ori­gi­nes au 20^e si­è­cle (Bloem­le­zing uit de Ja­panse li­te­ra­tuur: van de oor­sprong tot de 20^e eeuw). Pa­rijs: De­la­gra­ve, reeks « Pal­las », 1910.

« Niets doet ons zo­zeer dwa­len als de sek­su­ele harts­tocht. De mens is er be­la­che­lijk in; maar onze har­ten klop­pen snel­ler wan­neer de zoete geur van par­fum ons be­reikt. Een klui­ze­naar ge­naamd Koumé ver­loor zijn bo­ven­na­tuur­lijke we­ten­schap bij het zien van de witte be­nen van een vrouw die aan het was­sen was. Men kan zich voor­stel­len dat zelfs een klui­ze­naar ver­leid kan wor­den door de mooie en mol­lige be­nen van een vrouw. »

Is­hi­ka­wa, Takés­hi. Étude sur la lit­té­ra­ture im­pres­si­on­niste au Ja­pon (Stu­die over de im­pres­si­o­nis­ti­sche li­te­ra­tuur in Ja­pan). Proef­schrift voor het doc­to­raat van de Uni­ver­si­teit van Pa­rijs. Pa­rijs: A. Pe­do­ne, 1909.

Downloads

Gedrukte werken

• Ge­deel­te­lijke ver­ta­ling van Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) door Mi­chel Re­von (1910). (Bi­bli­o­thèque na­ti­o­nale de France (Bn­F)).
• Ge­deel­te­lijke ver­ta­ling van Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) door Mi­chel Re­von (1918). (Google Boe­ken).
• Ge­deel­te­lijke ver­ta­ling van Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) door Mi­chel Re­von (1923). (Google Boe­ken).
• Ge­deel­te­lijke ver­ta­ling van Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) door Mi­chel Re­von (1928). (Google Boe­ken).
• Ge­deel­te­lijke ver­ta­ling van Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) door Takéshi Is­hi­kawa (1909). (Google Boe­ken).
• Ge­deel­te­lijke ver­ta­ling van Les Heures oi­si­ves (De Le­dige uren) door Takéshi Is­hi­kawa (1910). (Google Boe­ken).

Bibliografie

• As­ton, Wil­liam Ge­or­ge. Lit­té­ra­ture ja­po­n­aise (Ja­panse li­te­ra­tuur), vert. uit het En­gels door Henry Du­rand-Da­vray. Pa­rijs: A. Co­lin, reeks « His­toi­res des lit­té­ra­tu­res », 1902. (Bi­bli­o­thèque na­ti­o­nale de France (Bn­F)).
• Quig­nard, Pas­cal. Pe­tits Trai­tés (Kleine ver­han­de­lin­gen). Pa­rijs: Maeght, 1990; her­uitg. Pa­rijs: Gal­li­mard, reeks « Fo­lio », 1997.
• Sief­fert, Re­né. La Lit­té­ra­ture ja­po­n­aise (De Ja­panse li­te­ra­tuur). Pa­rijs: Pu­bli­ca­ti­ons orien­ta­lis­tes de Fran­ce, reeks « Lan­gues et ci­vi­li­sa­ti­ons. Lit­té­ra­ture », 1973.
• Stru­ve, Da­niel en Tschu­din, Je­an-Jacques. La Lit­té­ra­ture ja­po­n­aise (De Ja­panse li­te­ra­tuur). Pa­rijs: Pres­ses uni­ver­si­tai­res de Fran­ce, reeks « Que sai­s-je ? », 2008.