Το Kim-Vân-Kiêu, ή η βιετναμέζικη ψυχή αποκαλυπτόμενη

Μεταφρασμένο από τα γαλ­λικά

Υπάρ­χουν έργα που φέρουν μέσα τους τα γού­στα και τις φιλοδοξίες ενός ολόκληρου έθνους, «από τον οδηγό ρίκσο μέχρι τον υψηλότερο μαν­δαρίνο, από την πλανόδια πωλήτρια μέχρι τη μεγαλύτερη κυρία του κόσμου». Παραμένουν αιώνια νέα και βλέπουν να δια­δέχονται νέες γενιές θαυ­μαστών. Τέτοια εί­ναι η περίπτωση του Kim-Vân-Kiêu¹Απορ­ριπτόμενες μορ­φές:
Kim, Ven, Kièou.
Le Conte de Kiêu (Το Παραμύθι της Kiêu).
L’Histoire de Kieu (Η Ιστορία της Kieu).
Le Roman de Kiều (Το Μυθιστόρημα της Kiều).
Truyện Kiều.
Histoire de Thuy-Kiêu (Ιστορία της Thuy-Kiêu).
Truyên Thuy-Kiêu.
L’Histoire de Kim Vân Kiều (Η Ιστορία του Kim Vân Kiều).
Kim Vân Kiều truyện.
Nouvelle Histoire de Kim, Vân et Kiều (Νέα Ιστορία των Kim, Vân και Kiều).
Kim Vân Kiều tân-truyện.
La Nouvelle Voix des cœurs brisés (Η Νέα Φωνή των σπασμένων καρ­διών).
Nouveau Chant du destin de malheur (Νέο Τραγούδι της μοί­ρας της δυστυχίας).
Nouveaux Accents de douleurs (Νέοι Τόνοι πόνων).
Nouveau Chant d’une destinée malheureuse (Νέο Τραγούδι μιας δυστυχισμένης μοί­ρας).
Nouveau Chant de souffrance (Νέο Τραγούδι πόνου).
Nouvelle Voix des entrailles déchirées (Νέα Φωνή των σχισμένων σπλάχνων).
Nouveaux Accents de la douleur (Νέοι Τόνοι του πόνου).
Nouvelle Version des entrailles brisées (Νέα Εκ­δοχή των σπασμένων σπλάχνων).
Le Cœur brisé, nouvelle version (Η σπασμένη καρ­διά, νέα εκ­δοχή).
Đoạn-trường tân-thanh., αυ­τού του ποι­ήματος με περισ­σότερους από τρεις χιλιάδες στίχους που δεί­χνουν τη βιετ­ναμέζικη ψυχή σε όλη της τη λεπτότητα, την αγνότητά της και την αυ­ταπάρ­νησή της:

«Πρέπει να κρατήσει κανείς την ανάσα του, πρέπει να περ­πατήσει με προσοχή για να εί­ναι σε θέση να συλ­λάβει την ομορ­φιά του κει­μένου [τόσο] εί­ναι χαριτωμένο (dịu dàng), όμορφο (thuỳ mị), μεγαλειώδες (tráng lệ), λαμπρό (huy hoàng).»

Durand, Maurice (επιμ.), Mélanges sur Nguyễn Du (Μελέτες για τον Nguyễn Du), Παρίσι: École française d’Extrême-Orient, 1966.

Ο συγ­γραφέας, Nguyễn Du (1765-1820)²Απορ­ριπτόμενες μορ­φές:
Nguyên Zou.
Nguyên-Zu.
Hguyen-Du.
Να μην συγ­χέεται με:
Nguyễn Dữ (16ος αιώνας), του οποίου η Εκτενής Συλ­λογή θαυ­μαστών θρύλων εί­ναι μια κριτική της εποχής του υπό το πέπλο του φανταστικού., άφησε τη φήμη ενός μελαγ­χολικού και σιω­πηλού αν­θρώπου, του οποίου η πει­σματική σιωπή του χάρισε αυτή την επίπληξη από τον αυ­τοκράτορα: «Πρέπει, στα συμ­βού­λια, να μιλάτε και να δίνετε τη γνώμη σας. Γιατί κλεί­νεστε έτσι στη σιωπή και δεν απαντάτε ποτέ παρά μόνο με ναι ή όχι;» Μαν­δαρίνος παρά τη θέλησή του, η καρ­διά του δεν λαχταρούσε παρά την ηρεμία των γενέθλιων βου­νών του. Κατέληξε να καταραστεί αυτό το ίδιο το ταλέντο που, υψώνοντάς τον στα υψηλότερα αξιώματα, τον απομάκρυνε από τον εαυτό του, σε σημείο να το κάνει το τελικό ηθικό δίδαγμα του αριστουρ­γήματός του: «Ας μην καυ­χώνται λοι­πόν αυ­τοί που έχουν ταλέντο για το ταλέντο τους! Η λέξη “tài” [ταλέντο] ομοιο­καταληκτεί με τη λέξη “tai” [δυστυχία]». Ίδιος με τον εαυτό του, αρ­νήθηκε κάθε θεραπεία κατά τη διάρ­κεια της ασθένειας που του στάθηκε μοι­ραία και, μαθαί­νοντας ότι το σώμα του πάγωνε, υποδέχτηκε τα νέα με έναν αναστεναγμό ανακού­φισης. «Καλά!», ψιθύρισε, και αυτή η λέξη ήταν η τελευ­ταία του.

Το Έπος του πόνου

Το ποί­ημα ιχνηλατεί την τραγική μοίρα της Kiều, νεαρής κοπέλας με ασύγκριτη ομορ­φιά και ταλέντο. Ενώ ένα λαμπρό μέλ­λον φαί­νεται να της υπόσχεται δίπλα στον πρώτο της έρωτα, τον Kim, η μοίρα χτυπά την πόρτα της: για να σώσει τον πατέρα και τον αδελφό της από μια άδικη κατηγορία, πρέπει να που­ληθεί. Τότε, αρ­χίζει γι’ αυ­τήν ένα ταξίδι δεκαπέντε ετών, κατά τη διάρ­κεια του οποίου θα εί­ναι δια­δοχικά υπηρέτρια, παλ­λακίδα και πόρ­νη, φεύ­γοντας από μια δυστυχία για να βρει μόνο μια χει­ρότερη. Ωστόσο, όπως ο λωτός που αν­θίζει στη λάσπη, μέσα σε αυτή την ίδια την αθλιότητα, η Kiều δια­τηρεί «το καθαρό άρωμα της αρ­χικής της ευ­γένειας», καθοδηγού­μενη από μια ακλόνητη πεποί­θηση:

«[…] αν ένα βαρύ κάρμα βαραί­νει τη μοίρα μας, ας μην κατηγορούμε τον ου­ρανό και ας μην τον κατηγορούμε για αδικία. Η ρίζα του καλού βρίσκεται μέσα μας.»

Nguyễn, Du, Kim-Vân-Kiêu (Κιμ-Βαν-Κιέου), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τους Xuân Phúc [Paul Schneider] και Xuân Việt [Nghiêm Xuân Việt], Παρίσι: Gallimard/UNESCO, 1961.

Ανάμεσα σε μετάφραση και δημιουργία

Ήταν κατά τη διάρ­κεια μιας πρεσβείας στην Κίνα που ο Nguyễn Du ανακάλυψε το μυθιστόρημα που θα του ενέπνεε το αριστούρ­γημά του. Από μια αφήγηση που θα μπορούσε κανείς να κρίνει κοι­νότοπη, κατάφερε να δημιουρ­γήσει ένα «αθάνατο ποί­ημα / Του οποίου οι στίχοι εί­ναι τόσο γλυκοί που αφήνουν, στο χεί­λος, / Όταν τους έχεις τραγου­δήσει, μια γεύση μελιού»³Droin, Alfred, «Ly-Than-Thong» στο La Jonque victorieuse (Η νικηφόρα τζού­γκα), Παρίσι: E. Fasquelle, 1906.. Αυτή η κινεζική καταγωγή θα γινόταν, ωστόσο, ένα μήλο της έριδος για την αναδυόμενη εθνική υπερηφάνεια. Στην αναταραχή των ετών 1920-1930, όπλισε την κριτική των πιο αδιάλ­λακτων εθνικιστών, των οποίων ο λόγιος Ngô Đức Kế έγινε εκ­πρόσωπος:

«Το Thanh tâm tài nhân [πηγή του Kim-Vân-Kiêu] δεν εί­ναι παρά ένα περιφρονημένο μυθιστόρημα στην Κίνα και τώρα το Βιετ­νάμ το ανυψώνει στο επίπεδο κανονικού βιβλίου, Βίβλου, εί­ναι πραγ­ματικά να δίνουμε στον εαυτό μας μεγάλη ντροπή.»

Phạm, Thị Ngoạn, Introduction au Nam-Phong, 1917-1934 (Ει­σαγωγή στο Nam-Phong, 1917-1934), Σαϊγκόν: Société des études indochinoises, 1973.

Στην πραγ­ματικότητα, πέρα από τα δανει­σμένα ή ασελγή περάσματά του, το Kim-Vân-Kiêu εί­ναι πάνω απ’ όλα η ηχώ των αδικιών που υπέστη ο βιετ­ναμέζικος λαός. «Τα τραγού­δια των χωρικών μου έμαθαν την ομιλία της γιού­τας και της μου­ριάς / Κλάματα και λυγ­μοί στις εξοχές θυμίζουν πολέμους και πένθη», γράφει ο Nguyễn Du σε ένα άλλο ποί­ημα⁴Πρόκει­ται για το ποί­ημα «Ημέρα Καθαρής Διαύ­γειας» («Thanh minh ngẫu hứng»). Η γιορτή της Καθαρής Διαύ­γειας εί­ναι αυτή όπου οι οι­κογένειες τιμούν τους προγόνους πηγαί­νοντας, στην εξοχή, να καθαρίσουν τους τάφους τους.. Σε όλη την εποποιία εμ­φανίζεται αυτή η δονού­μενη ευαι­σθησία, συχνά σπαρακτική, ενός ποι­ητή του οποίου η καρ­διά δονεί­ται σε αρ­μονία με τον πόνο που σιγόβραζε συγκεχυμένα στις ταπει­νές μάζες, όπως μαρ­τυρά αυτό το απόσπασμα:

«Οι καλαμιές πίεζαν τις ίσες κορυφές τους στο βραχνό φύσημα του βοριά. Όλη η θλίψη ενός φθινοπωρινού ου­ρανού φαι­νόταν προορισμένη για ένα μόνο ον [την Kiều]. Κατά μήκος των νυχτερινών σταθ­μών, ενώ μια διαύ­γεια έπεφτε από το ιλιγ­γιώδες στερέωμα και τα μακρινά χάνονταν σε έναν ωκεανό ομίχλης, το φεγ­γάρι που έβλεπε την έκανε να ντρέπεται για τους όρ­κους της μπροστά στα ποτάμια και τα βου­νά.»

Nguyễn, Du, Kim-Vân-Kiêu (Κιμ-Βαν-Κιέου), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τους Xuân Phúc [Paul Schneider] και Xuân Việt [Nghiêm Xuân Việt], Παρίσι: Gallimard/UNESCO, 1961.

Ένας καθρέφτης για τον λαό

Η τύχη του Kim-Vân-Kiêu ήταν τέτοια που εγκατέλειψε τον τομέα της λογοτεχνίας για να γίνει ένας καθρέφτης στον οποίο κάθε Βιετ­ναμέζος αναγνωρίζει τον εαυτό του. Ένα λαϊκό τραγούδι έχει έτσι υψώσει την ανάγνωσή του σε πραγ­ματική τέχνη του ζην, αδια­χώριστη από τις απολαύ­σεις του σοφού: «Για να εί­σαι άν­δρας, πρέπει να ξέρεις να παί­ζεις “tổ tôm”⁵Βιετ­ναμέζικο παι­χνίδι καρ­τών για πέντε παί­κτες. Πολύ δημοφιλές στην υψηλή κοι­νωνία, φημίζεται ότι απαι­τεί πολλή μνήμη και οξυδέρ­κεια., να πίνεις τσάι του Yunnan και να απαγ­γέλ­λεις το Kiều» (Làm trai biết đánh tổ tôm, uống trà Mạn hảo, ngâm nôm Thúy Kiều). Η δει­σιδαι­μονία μάλιστα το έχει οι­κειο­ποι­ηθεί, κάνοντας το βιβλίο μαντείο: στις στιγ­μές αβεβαιότητας, δεν εί­ναι σπάνιο να το ανοί­γουν στην τύχη για να αναζητήσουν, στους στίχους που παρου­σιάζονται, μια απάντηση της μοί­ρας. Έτσι, από το γραφείο του σοφού μέχρι την πιο ταπεινή κατοι­κία, το ποί­ημα κατάφερε να γίνει απαραί­τητο. Στον λόγιο Phạm Quỳnh οφεί­λουμε τη φόρ­μου­λα, που έμεινε διάσημη, που συνοψίζει αυτό το αί­σθημα:

«Τι έχουμε να φοβηθού­με, για τι πρέπει να ανησυχού­με; Το Kiều παραμένοντας, η γλώσσα μας θα παραμεί­νει· η γλώσσα μας παραμένοντας, η χώρα μας επιβιώνει.»

Thái, Bình, «De quelques aspects philosophiques et religieux du chef-d’œuvre de la littérature vietnamienne : le Kim-Vân-Kiêu de Nguyễn Du» (Για ορισμένες φιλοσοφικές και θρησκευ­τικές πτυχές του αριστουρ­γήματος της βιετ­ναμέζικης λογοτεχνίας: το Kim-Vân-Kiêu του Nguyễn Du), Message d’Extrême-Orient, αρ. 1, 1971, σ. 25-38· αρ. 2, 1971, σ. 85-97.

Για περαιτέρω μελέτη

Γύρω από το Kim-Vân-Kiêu

Παραθέματα

«Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.
Trải qua một cuộc bể dâu,
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.
Lạ gì bỉ sắc tư phong,
Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.»

Truyện Kiều στο Wikisource tiếng Việt, [online], ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμ­βρίου 2025.

«Σε εκατό χρόνια, σε αυτά τα όρια της αν­θρώπινης σταδιο­δρομίας, πώς το ταλέντο και η μοίρα αρέσκονται να αντιμάχονται! Μέσα από τόσες αναταραχές — θάλασ­σες που έγιναν χωράφια μου­ριών —, τι θεάματα να χτυπήσουν οδυνηρά την καρ­διά! Ναι, τέτοιος εί­ναι ο νόμος: κανένα χάρισμα που να μην πρέπει να πληρωθεί ακριβά, και ο γαλάζιος ου­ρανός ζηλιάρης έχει τη συνήθεια να επιτίθεται στη μοίρα των ροδαλών μάγου­λων.»

Nguyễn, Du, Kim-Vân-Kiêu (Κιμ-Βαν-Κιέου), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τους Xuân Phúc [Paul Schneider] και Xuân Việt [Nghiêm Xuân Việt], Παρίσι: Gallimard/UNESCO, 1961.

«Εκατό χρόνια, σε αυτά τα όρια της αν­θρώπινης ζωής, μεγαλοφυΐα και μοίρα αντιμάχονται χωρίς έλεος. Χωράφια μου­ριών στη θάλασ­σα, τι θεάματα να χτυπήσουν οδυνηρά την καρ­διά! Ναι, κάθε χάρισμα πρέπει να πληρωθεί ακριβά· ο γαλάζιος ου­ρανός ζηλιάρης έχει τη συνήθεια να επιτίθεται στις όμορ­φες με τα ροδαλά μάγου­λα.»

Nguyễn, Du, Kim-Vân-Kiều : roman-poème (Κιμ-Βαν-Κιέου: μυθιστόρημα-ποί­ημα), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον Xuân Phúc [Paul Schneider], Βρυξέλ­λες: Thanh-Long, 1986.

«Εκατό έτη, σε αυτό το όριο της αν­θρώπινης ζωής μας,
Αυτό που ορίζεται με τη λέξη “ταλέντο” και αυτό που ορίζεται με τη λέξη “μοί­ρα”, πόσο αυτά τα δύο πράγ­ματα δεί­χνονται επιδέξια να μισούν το ένα το άλ­λο, να αποκλεί­ουν το ένα το άλ­λο·
Έχοντας δια­σχίσει μια περίοδο που οι ποι­ητές αποκαλούν τον χρόνο που χρειάστηκαν οι θάλασ­σες να μετατραπούν σε χωράφια μου­ριών και, αντιστρόφως, τα χωράφια μου­ριών σε θάλασ­σες,
Τα πράγ­ματα που είδα με έκαναν να υποφέρω (πόνεσαν την καρ­διά μου).
Τι περίεργο σε αυ­τόν τον νόμο των αντισταθ­μίσεων που θέλει η αφθονία να εκ­δηλώνεται κάπου μόνο ως αντίστοιχο μιας στέρησης που εκ­δηλώνεται αλ­λού;
Ο γαλάζιος ου­ρανός έχει συνάψει τη συνήθεια να δίνει με τα ροδαλά μάγουλα τη μάχη της ζήλιας.»

Nguyễn, Du, Kim-Vân-Kiêu (Κιμ-Βαν-Κιέου), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον Nguyễn Văn Vĩnh, Ανόι: Éditions Alexandre-de-Rhodes, 1942-1943.

«Από πάντα, μεταξύ των αν­θρώπων,
Το ταλέντο και η ομορ­φιά — παράξενο πράγ­μα! — ήταν εχθροί.
Διέσχισα στη ζωή τον χώρο μιας γενιάς,
Και όλα όσα είδα εκεί με έκαναν να υποφέρω στην καρ­διά μου!
Με ποιο παράξενο μυστήριο προς τους μεν φει­δωλός, προς τους δε σπάταλος,
Ο ου­ρανός έχει τη συνήθεια να ζηλεύει τα όμορφα κορίτσια;»

Nguyễn, Du, Kim Vân Kiêu tân truyện (Κιμ Βαν Κιέου νέα ιστορία), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον Abel des Michels, Παρίσι: E. Leroux, 1884-1885.

«Εκατό έτη, ο χρόνος μιας αν­θρώπινης ζωής, κλει­στό πεδίο
Όπου, χωρίς έλεος, μοίρα και ταλέντο αντιμάχονται
Ο ωκεανός βρυχάται εκεί όπου πρασίνιζαν οι μου­ριές
Από αυ­τόν τον κόσμο, το θέαμα σας σφίγ­γει την καρ­διά
Γιατί να εκ­πλαγού­με; Τίποτα δεν δίνεται χωρίς αντάλ­λαγμα
Ο γαλάζιος ου­ρανός συχνά επιτίθεται στις ομορ­φιές με τα ροδαλά μάγουλα»

Nguyễn, Du, Kiều : Les Amours malheureuses d’une jeune vietnamienne au 18^e siècle (Κιέου: Οι δυστυχισμένοι έρωτες μιας νεαρής Βιετ­ναμέζας τον 18ο αιώνα), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον Nguyễn Khắc Viện, Ανόι: Éditions en langues étrangères, 1965· επανέκδ. Παρίσι· Μόντρεαλ: L’Harmattan, 1999.

«Εκατό έτη — το μέγιστο μιας αν­θρώπινης ύπαρ­ξης! —
Κυλούν σπάνια χωρίς με επιμονή
Και σαν η μοίρα να ζηλεύει την ευ­τυχία τους,
Πάνω στους αν­θρώπους με ταλέντο να πέφτει η δυστυχία.
Υφιστάμενοι τον σκληρό νόμο της μεταμόρ­φωσης,
Βλέπουμε να γεν­νιού­νται και να πεθαί­νουν τόσο γρήγορα τόσα πράγ­ματα!
Πολύ λίγος χρόνος αρ­κεί για να μοι­ραία
Επέλ­θουν εδώ κάτω παράξενες αλ­λαγές,
Για να, από τις πράσινες μου­ριές, η θάλασσα να πάρει τη θέση
Ενώ, μπροστά τους, αλ­λού, εξαφανίζεται!
Τώρα, σε τόσο σύντομο χρόνο, αυτό που ο παρατηρητής
Μπορεί να δει δεν θα μπορούσε παρά να πονέσει την καρ­διά του:
Πόσες φορές σημεί­ωσα αυ­τόν τον τόσο σκληρό νόμο
Της αντιστάθ­μισης, δυνάμει του οποίου
Κάθε ον, σε ένα σημείο, δεν έχει μεγάλη αξία
Παρά με την προϋπόθεση να στερεί­ται αλ­λού!
Αναπόφευ­κτα, πρέπει, με τη δυστυχία,
Να εξαγοράσει σπάνια αρετή ή ασυνήθιστη χάρη!
Ο γαλάζιος ου­ρανός, κάθε μέρα, ασκεί την οργή του,
Σαν η λάμψη τους να τον έκανε ζηλιάρη
Πάνω στις νεαρές ομορ­φιές των οποίων το ροδαλό πρόσωπο
Με τις γοη­τείες του φαί­νεται να του προκαλεί κάποια σκιά!»

Nguyễn, Du, Kim-Van-Kiéou : Le Célèbre Poème annamite (Κιμ-Βαν-Κιέου: Το Διάσημο Αν­ναμίτικο Ποί­ημα), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον René Crayssac, Ανόι: Le-Van-Tan, 1926.

«Εκατό χρόνια, μόλις, περιο­ρίζουν την ύπαρξή μας, και όμως, τι πικρή πάλη των αρετών μας και της μοί­ρας! Ο χρόνος φεύ­γει, οι μου­ριές καλύπτουν την κατακτημένη θάλασ­σα… Αλλά τι θεάματα να σπάσουν τις καρ­διές μας! Παράξενος νόμος! Τίποτα στον έναν, όλα στον άλ­λον, και το μίσος σου, γαλάζιε ου­ρανέ, που κυνηγά τα ροδαλά μάγου­λα!»

Nguyễn, Du, Kim Vân Kiêu (Κιμ Βαν Κιέου), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον Marcel Robbe, Ανόι: Éditions Alexandre-de-Rhodes, 1944.

«Εκατό χρόνια, στην αν­θρώπινη ύπαρ­ξη,
Πόσο το ταλέντο και η μοίρα μισούν το ένα το άλ­λο!
Μέσα από την εναλ­λαγή θαλασ­σών και χωραφιών μου­ριών,
Το θέαμα του κόσμου πληγώνει την καρ­διά!
Ας μην εκ­πλαγούμε από τον νόμο της αντιστάθ­μισης
Που κάνει να βασιλεύει ο ου­ρανός ζηλιάρης της ομορ­φιάς των γυναι­κών!»

Lê, Thành Khôi, Histoire et Anthologie de la littérature vietnamienne des origines à nos jours (Ιστορία και Αν­θολογία της βιετ­ναμέζικης λογοτεχνίας από τις απαρ­χές μέχρι τις μέρες μας), Παρίσι: Les Indes savantes, 2008.

«Στα εκατό χρόνια μιας αν­θρώπινης ζωής,
Πώς το ταλέντο και η μοίρα τρέφουν μίσος.
Μέσα από τις αδιάκοπες αναταραχές,
Τα γεγονότα με κάνουν να υποφέρω οδυνηρά.
Συνήθως, όπως μεταξύ αφθονίας και στέρησης,
Στα ροδαλά μάγου­λα, ο γαλάζιος ου­ρανός δεί­χνει μόνο ζήλια.»

Nguyễn, Du, Kim Vân Kiều en écriture nôm (Κιμ Βαν Κιέου σε γραφή νομ), μετ. από τα βιετ­ναμέζικα από τον Đông Phong [Nguyễn Tấn Hưng] στο Terre lointaine, [online], ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμ­βρίου 2025.

Λήψεις

Τυπωμένα έργα

• Traduction de Kim-Vân-Kiêu par Marcel Robbe (1944). (Yoto Yotov).
• Traduction de Kim-Vân-Kiêu par René Crayssac (1926). (Amicale des anciens élèves du lycée Chasseloup-Laubat / Jean-Jacques-Rousseau (AEJJR)).
• Traduction de Kim-Vân-Kiêu par René Crayssac (1926), copie. (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Traduction de Kim-Vân-Kiêu par René Crayssac (1926), copie 2. (Bibliothèque nationale du Vietnam).
• Traduction de Kim-Vân-Kiêu par René Crayssac (1926), copie 3. (Yoto Yotov).
• Traduction partielle de Kim-Vân-Kiêu par Thu Giang [Léon Massé] (1915). (Humazur, bibliothèque numérique d’Université Côte d’Azur).
• Traduction partielle de Kim-Vân-Kiêu par Thu Giang [Léon Massé] (1926). (Thú Chơi Sách).
• Édition de Kim-Vân-Kiêu par Edmond Nordemann (1897). (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. I. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. I, copie. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. I, copie 2. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. I, copie 3. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. I, copie 4. (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 1^re partie. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 1^re partie, copie. (Bibliothèque nationale du Vietnam).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 1^re partie, copie 2. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 1^re partie, copie 3. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 1^re partie, copie 4. (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 2^e partie. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 2^e partie, copie. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 2^e partie, copie 2. (Bibliothèque nationale du Vietnam).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 2^e partie, copie 3. (Google Livres).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Abel des Michels (1884-1885), t. II, 2^e partie, copie 4. (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Nguyễn Văn Vĩnh (1942-1943). (Amicale des anciens élèves du lycée Chasseloup-Laubat / Jean-Jacques-Rousseau (AEJJR)).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Nguyễn Văn Vĩnh (1942-1943), t. I. (Yoto Yotov).
• Édition et traduction de Kim-Vân-Kiêu par Nguyễn Văn Vĩnh (1942-1943), t. II. (Yoto Yotov).
• Édition et traduction partielles de Kim-Vân-Kiêu par Đông Phong [Nguyễn Tấn Hưng] (2011-2012). (Terre lointaine).
• Édition partielle de Kim-Vân-Kiêu par Georges Cordier (1932). (Bibliothèque nationale du Vietnam).

Βιβλιογραφία

• Baruch, Jacques, «Le Kim-Vân-Kiêu, poème national vietnamien de Nguyên-Du» (Το Kim-Vân-Kiêu, εθνικό βιετ­ναμέζικο ποί­ημα του Nguyên-Du), Revue du Sud-Est asiatique, 1963, σ. 185-213.
• Diệp, Văn Kỳ, «Kim-Van-Kieu : un grand poème annamite» (Kim-Van-Kieu: ένα μεγάλο αν­ναμίτικο ποί­ημα), Revue des arts asiatiques, 1925, σ. 55-64. (Revue Arts asiatiques).
• Durand, Maurice (επιμ.), Mélanges sur Nguyễn Du (Μελέτες για τον Nguyễn Du), Παρίσι: École française d’Extrême-Orient, 1966.
• Phạm, Thị Ngoạn, Introduction au Nam-Phong, 1917-1934 (Ει­σαγωγή στο Nam-Phong, 1917-1934), Σαϊγκόν: Société des études indochinoises, 1973.
• Thái, Bình, «De quelques aspects philosophiques et religieux du chef-d’œuvre de la littérature vietnamienne : le Kim-Vân-Kiêu de Nguyễn Du» (Για ορισμένες φιλοσοφικές και θρησκευ­τικές πτυχές του αριστουρ­γήματος της βιετ­ναμέζικης λογοτεχνίας: το Kim-Vân-Kiêu του Nguyễn Du), Message d’Extrême-Orient, αρ. 1, 1971, σ. 25-38· αρ. 2, 1971, σ. 85-97.
• Trần, Cửu Chấn, «Le sentiment de la nature dans le Kim-Vân-Kiêu» (Το συναί­σθημα της φύσης στο Kim-Vân-Kiêu), Message d’Extrême-Orient, αρ. 13, 1974-1975, σ. 945-960.
• Trần, Cửu Chấn, Étude critique du Kim-Vân-Kiêu (Κριτική μελέτη του Kim-Vân-Kiêu), Σαϊγκόν: Imprimerie de l’Union, 1948. (Bibliothèque nationale du Vietnam).