Τα Θλιβερά και οι Ποντικές, ή η Ρώμη στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας

Μεταφρασμένο από τα γαλ­λικά

Μια φορά κι έναν και­ρό, επί της βασιλείας του Αυ­γού­στου, υπήρχε ένας άν­θρωπος που μπορούσε να θεωρεί τον εαυτό του ευ­λογημένο: ο Πού­πλιος Οβίδιος Νάσων, γνωστός ως Οβίδιος. Ποι­ητής της μόδας στον χρυσό αιώνα της λατινικής ποί­ησης, lusor amorum (υμνητής των ερώτων), η παι­γνιώδης πέννα του είχε κατακτήσει τη Ρώμη και η ευ­κολία του στη στιχουρ­γία έμοιαζε με θαύ­μα: «προσπαθούσα να γράψω σε πεζό λόγο, αλλά οι λέξεις τοποθετού­νταν τόσο ακριβώς στο μέτρο, ώστε αυτό που έγραφα ήταν στίχοι». Περιου­σία, καταγωγή, επιφανείς φίλοι, μια κατοι­κία δίπλα στο Καπιτώλιο, τίποτα δεν έλειπε σε αυ­τόν τον Ρωμαίο ιπ­πέα που απολάμ­βανε μια ζωή πιο ασφαλή και πιο άνετη από ποτέ.

Ωστόσο, ένα πρωινό του έτους 8 μ.Χ., όταν ξύπνησε η Ρώμη, μια ζοφερή εί­δηση διέτρεξε τους δρόμους: το αγαπημένο τέκνο των Μου­σών, τότε πεντηκοντού­της, μόλις είχε αναχωρήσει υπό αυ­τοκρατορική συνοδεία. Όχι για μια χρυσή αποχώρηση σε κάποια ήπια ακτή, αλλά για μια relegatio (κατ’ οί­κον περιο­ρισμό)¹Η relegatio (κατ’ οί­κον περιο­ρισμός), αν και έμοιαζε με το exilium (εξορία), δια­φοροποιού­νταν νομικά από αυ­τό: δεν συνεπαγόταν ούτε απώλεια της ιθαγένειας ούτε δήμευση της περιου­σίας. Ο Οβίδιος, στον οποίο είχε δοθεί χάρη σε αυτά τα δύο σημεία, φρόντιζε να διευ­κρινίζει ότι καταχρηστικά τον αποκαλού­σαν εξόριστο οι σύγ­χρονοί του: quippe relegatus, non exul, dicor in illo (δεν λέγεται ότι εί­μαι εξόριστος, αλλά μόνο περιο­ρισμένος). Αλλά σε τι ωφελεί να τηρεί κανείς μια διάκριση που έκανε μόνο για λόγους τιμής; Ο ίδιος απαλ­λάχτηκε από αυ­τήν: a patria fugi victus et exul ego (εγώ νικημένος και φυγάς, βλέπω τον εαυτό μου εξόριστο από την πατρίδα μου)· exul eram (ήμουν σε εξορία). στους Τόμους²Η σημερινή Κων­στάν­τζα στη Ρου­μανία., ένα παγωμένο χωριό στα έσχατα όρια της αυ­τοκρατορίας, στις αφιλόξενες ακτές της Μαύ­ρης Θάλασ­σας.³Χαι­ρετώντας για τελευ­ταία φορά το Καπιτώλιο, ο εξόριστος πρόφερε αυ­τούς τους αποχαι­ρετισμούς που θα κάνει δικούς του ο Γκαίτε τη στιγμή της δικής του αναχώρησης από την Αιώνια Πόλη: «Μεγάλοι Θεοί που κατοι­κείτε σε αυ­τόν τον αυ­γου­στό ναό τόσο κοντά στο σπίτι μου, και που τα μάτια μου στο εξής δεν θα δουν ποτέ ξανά· […] εσείς που πρέπει να εγκαταλεί­ψω, […] απαλ­λάξτε με, σας ικετεύω, από το μίσος του Καί­σαρα· εί­ναι η μόνη χάρη που σας ζητώ φεύ­γοντας. Πείτε σε αυ­τόν τον θεϊκό άν­δρα ποιο λάθος με παρέσυρε, και κάντε τον να καταλάβει ότι το σφάλμα μου δεν ήταν ποτέ έγκλημα».

Το Μυστήριο της δυσμένειας

Ποια ήταν η αι­τία αυ­τής της relegatio χωρίς δίκη, μόνο με τη θέληση του Αυ­γού­στου, και ποιος λόγος ώθησε αυ­τόν τον ηγεμόνα να στερήσει τη Ρώμη και την αυλή της από έναν τόσο μεγάλο ποι­ητή για να τον εγκλεί­σει στους Γέτες; Αυτό αγνοούμε και θα αγνοούμε πάντα. Ο Οβίδιος αναφέρει ένα carmen et error (ένα ποί­ημα και μια απερισκεψία), ψιθυρίζοντας αι­νιγ­ματικά:

«Αχ! γιατί είδα αυτό που δεν έπρεπε να δω; Γιατί τα μάτια μου έγιναν ένοχα; Γιατί τέλος, με την απερισκεψία μου, έμαθα αυτό που δεν έπρεπε ποτέ να μάθω;»

Ovide. Les Élégies d’Ovide pendant son exil [t. I, Élégies des Tristes] (Οι Ελεγείες του Οβιδίου κατά την εξορία του [τ. Ι, Ελεγείες των Θλιβερών]), μτ­φρ. από τα λατινικά Jean Marin de Kervillars. Παρίσι: d’Houry fils, 1723.

Αν η Τέχνη του Έρωτα, που δημοσιεύ­θηκε μια δεκαετία νωρίτερα, ήταν το carmen ή η επίσημη πρόφαση, το error ή το πραγ­ματικό σφάλμα παραμένει ένα αί­νιγμα σφραγισμένο στον τάφο του ποι­ητή:

«Το έγκλημα του Οβιδίου ήταν αναμ­φισβήτητα ότι είχε δει κάτι ντροπια­στικό στην οι­κογένεια του Οκταβίου […]. Οι λόγιοι δεν αποφάσισαν αν είχε δει τον Αύ­γου­στο με ένα νεαρό αγόρι […]· ή αν είχε δει κάποιον ιπ­ποκόμο στην αγκαλιά της αυ­τοκράτει­ρας Λιβίας, την οποία αυ­τός ο Αύ­γου­στος είχε παντρευ­τεί έγκυο από άλ­λον· ή αν είχε δει αυ­τόν τον αυ­τοκράτορα Αύ­γου­στο απασχολημένο με την κόρη ή την εγ­γονή του· ή τέλος αν είχε δει αυ­τόν τον αυ­τοκράτορα Αύ­γου­στο να κάνει κάτι χει­ρότερο, torva tuentibus hircis [υπό τα άγρια βλέμ­ματα των τράγων].»

Voltaire. Œuvres complètes de Voltaire, vol. 45B, […] D’Ovide, de Socrate […] (Άπαντα του Βολ­ταί­ρου, τ. 45Β, […] Περί Οβιδίου, περί Σωκράτη […]). Οξ­φόρ­δη: Voltaire Foundation, 2010.

Ας ξεχάσουμε λοι­πόν τις υποθέσεις, τόσο πολυάριθ­μες όσο και παράξενες, εκεί­νων που θέλουν με κάθε τίμημα να μαντέψουν ένα μυστικό δύο χιλιε­τιών. Αρ­κεί να γνωρίζουμε ότι, στις αγωνίες της εξορίας, στους λυγ­μούς της απομόνωσης, ο Οβίδιος δεν βρήκε άλλο καταφύγιο από την ποί­ησή του, και ότι την χρησιμοποί­ησε ολόκληρη για να εξευ­μενίσει έναν αυ­τοκράτορα του οποίου είχε προκαλέσει τη μνησικακία. «Οι Θεοί αφήνονται μερικές φορές να κατευ­νασθούν», έλεγε στον εαυτό του. Από εκεί γεν­νήθηκαν τα Θλιβερά (Tristia)⁴Απορ­ριφθεί­σες μορ­φές:
Τα Πέντε Βιβλία των Θλιβερών.
Tristium libri quinque (V).
De Tristibus libri quinque (V). και οι Ποντικές (Epistulæ ex Ponto)⁵Απορ­ριφθεί­σες μορ­φές:
Επιστολές από τον Πόντο.
Ελεγείες γραμ­μένες στην επαρ­χία του Πόντου.
Τα Τέσ­σερα Βιβλία επιστολών γραμ­μένα στην επαρ­χία του Πόντου.
Ponticæ epistolæ.
De Ponto libri quatuor (IV)..

Χρονικό ενός αιώνιου χειμώνα: Το Δράμα των Τόμων

Οι ελεγείες του Οβιδίου κατά την εξορία του εί­ναι το ημερολόγιο ενός αν­θρώπου χαμένου μακριά από τους δικούς του, μακριά από έναν πολιτισμό του οποίου υπήρξε κάποτε ο πιο χαριτωμένος εκ­πρόσωπος· ένας μακρύς θρήνος απευ­θυνόμενος στη σύζυγό του, στους φίλους που έμει­ναν στη Ρώμη και σε μια αδυσώπητη εξου­σία από την οποία περιμένει μάταια επιεί­κεια. Οι Τόμοι παρου­σιάζονται εκεί με τη μορφή μιας «γης γεμάτης πικρία», πάντα μαστιζόμενης από τους ανέμους και το χαλάζι ενός αιώνιου χει­μώνα, και όπου ακόμη και το κρασί, «απολιθωμένο από το κρύο», παγώνει σε πάγο που πρέπει να κοπεί με τσεκού­ρι. Ο ποι­ητής νιώθει εκεί απόλυτος ξένος· ένας αιχ­μάλωτος που ξεμαθαί­νει να μιλά λατινικά μέσα σε βάρ­βαρες λέξεις και φρικτές κραυ­γές Γετών:

«συνομιλούν μεταξύ τους σε μια γλώσσα κοινή για αυ­τούς· αλλά εγώ, δεν μπορώ να γίνω κατανοη­τός παρά μόνο με χει­ρονομίες και σημεία· περνώ εδώ για βάρ­βαρος, και [αυ­τοί οι] αυ­θάδεις Γέτες γελούν με τις λατινικές λέξεις.»

Ovide. Les Élégies d’Ovide pendant son exil [t. I, Élégies des Tristes] (Οι Ελεγείες του Οβιδίου κατά την εξορία του [τ. Ι, Ελεγείες των Θλιβερών]), μτ­φρ. από τα λατινικά Jean Marin de Kervillars. Παρίσι: d’Houry fils, 1723.

Απέναντι στην αντιξοότητα

Από πού άντλησε ο Οβίδιος το απαραί­τητο θάρ­ρος για να υπομεί­νει μια τόσο σκληρή αντιξοότητα; Από τη γραφή:

«[Αν με] ρωτάτε τι κάνω εδώ, θα σας πω ότι ασχολού­μαι με μελέτες φαι­νομενικά μάλ­λον άχρηστες, που ωστόσο έχουν τη χρησιμότητά τους για εμένα· και ακόμη κι αν δεν χρησίμευαν παρά μόνο για να με κάνουν να ξεχάσω τις δυστυχίες μου, δεν θα ήταν μικρό πλεονέκτημα: πόσο ευ­τυχής αν, καλ­λιερ­γώντας ένα τόσο στείρο χωράφι, αποκομίσω του­λάχιστον κάποιον καρ­πό.»

Ovide. Les Élégies d’Ovide pendant son exil, t. II, Élégies pontiques (Οι Ελεγείες του Οβιδίου κατά την εξορία του, τ. ΙΙ, Ποντικές Ελεγεί­ες), μτ­φρ. από τα λατινικά Jean Marin de Kervillars. Παρίσι: d’Houry, 1726.

Άλ­λωστε, ο πρώην ντάντης της Ρώμης δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς: κομ­ψότητα, επιτηδευ­μένα χαρακτηριστικά, συγκρίσεις περισ­σότερο ευ­φυείς παρά στέρεες επιμένουν, μερικές φορές μέχρι υπερ­βολής. Ο Κοϊντιλια­νός ήδη τον έκρινε λιγότερο απασχολημένο με τις δικές του δυστυχίες, παρά amator ingenii sui (ερωτευ­μένο με τη δική του ιδιο­φυΐα). Σύμ­φωνα με τον Σενέκα τον πρεσβύτερο, ο Οβίδιος γνώριζε «τι υπήρχε υπερ­βολικό στους στίχους του», αλλά το αποδεχόταν: «Έλεγε ότι ένα πρόσωπο γινόταν μερικές φορές πολύ πιο όμορφο από μια ελιά». Αυτή η επιμονή να δίνει κάποια μορφή στις σκέψεις του, κάποια «ελιά», στον γαλ­λικό τρόπο — «θα έλεγες σχεδόν ότι γεν­νήθηκε ανάμεσά μας», σημειώνει ο μεταφραστής Jean Marin de Kervillars — εί­ναι το τελευ­ταίο σήμα της προσωπικότητάς του, η ομολογημένη άρ­νηση να αφήσει την απομάκρυνση από την πρωτεύ­ουσα να καταστρέψει τον καλ­λιτέχνη. Και αφού τόσο συχνά περιέγραψε αυ­τήν την απομάκρυνση ως ένα εί­δος θανάτου, καταλήγει να βρίσκει τη Ρώμη στις ακτές της Μαύ­ρης Θάλασ­σας, συμπεραί­νοντας: «η χώρα όπου με τοποθέτησε η μοίρα πρέπει να μου χρησιμεύει ως Ρώμη. Η δυστυχισμένη μούσα μου αρ­κεί­ται σε αυτό το θέατρο […]: τέτοια εί­ναι η καλή θέληση ενός παντοδύναμου Θεού.»⁶Περισ­σότερο παραι­τημένος παρά αποφασισμένος, δεν έφτασε στο σημείο να γράψει στο ανώφλι της πόρ­τας του, όπως θα κάνει ο Ου­γκώ, EXILIUM VITA EST (Η ΕΞΟΡΙΑ ΕΙ­ΝΑΙ Η ΖΩΗ ή Η ΖΩΗ ΕΙ­ΝΑΙ ΕΞΟΡΙΑ).

Για περαιτέρω ανάγνωση

Γύρω από τις Ποντικές

Αποσπάσματα

«Cernis ut in duris — et quid bove firmius? — arvis
Fortia taurorum corpora frangat opus.
Quæ numquam vacuo solita est cessare novali
Fructibus adsiduis lassa senescit humus.
Occidet, ad circi si quis certamina semper
Non intermissis cursibus ibit equus.
Firma sit illa licet, solvetur in æquore navis
Quæ numquam liquidis sicca carebit aquis.
Me quoque debilitat series inmensa malorum
Ante meum tempus cogit et esse senem.»

Epistulæ ex Ponto στο Wikisource latina, [δια­δικτυα­κά], ανακτήθηκε 2 Νοεμ­βρίου 2025.

«Δείτε πώς τα βόδια που έχουν ορ­γώσει επί μακρόν σκληρές γαίες υποκύπτουν τελικά σε μια τόσο σκληρή ερ­γασία: ωστόσο, τι υπάρ­χει πιο δυνατό από ένα βόδι; Μια γη που δεν έχει αναπαυ­θεί ποτέ εξαντλεί­ται τελικά παράγοντας κάθε χρόνο. Ένα άλογο που θα χρησιμοποιεί­ται συνεχώς και χωρίς ανάπαυλα στις μάχες του τσίρ­κου θα υποκύψει τελικά στη μέση της κούρ­σας. Ένα πλοίο, όσο καλό κι αν εί­ναι, αν εί­ναι πάντα στο νερό, ανοί­γει τελικά και καταστρέφεται από μόνο του. Έτσι μια μακρά σειρά δει­νών με εξαντλεί, με αποδυναμώνει και με γερνά πρόωρα.»

Ovide. Les Élégies d’Ovide pendant son exil, t. II, Élégies pontiques (Οι Ελεγείες του Οβιδίου κατά την εξορία του, τ. ΙΙ, Ποντικές Ελεγεί­ες), μτ­φρ. από τα λατινικά Jean Marin de Kervillars. Παρίσι: d’Houry, 1726.

«Βλέπεις πώς οι επίπονες ερ­γασίες των αγρών σπάνε το ρωμαλέο σώμα των βοδιών· και όμως, τι πιο δυνατό από το βόδι; Η γη, της οποίας οι κόλ­ποι εί­ναι πάντα γόνιμοι, εξαντλεί­ται, κου­ρασμένη να παράγει ακατάπαυ­στα· θα χαθεί, το άτι που το βάζουν να αγωνίζεται αδιάκοπα στις μάχες του τσίρ­κου· και το πλοίο του οποίου τα πλευρά πάντα υγρά δεν θα έχουν στεγνώσει ποτέ στην ακτή, όσο στερεό κι αν εί­ναι άλ­λωστε, θα ανοί­ξει στη μέση των κυμάτων. Έτσι κι εγώ, αποδυναμωμένος από μια σειρά άπει­ρων δει­νών, νιώθω γερασμένος πρόωρα.»

Ovide. Œuvres complètes. […] Les Tristes ; Les Pontiques […] (Άπαντα. […] Τα Θλιβερά· Οι Ποντικές […]), μτ­φρ. από τα λατινικά Charles Nisard. Παρίσι: J.-J. Dubochet et Cie, σειρά «Collection des auteurs latins», 1838.

«Δεν βλέπεις πώς οι σκληρές ερ­γασίες των αγρών φθεί­ρουν το ισχυρό σώμα των ταύ­ρων; Τι πιο αν­θεκτικό όμως από ένα βόδι; Χωρίς να γεύ­εται περιο­δικά την ανάπαυση της αγρανάπαυ­σης, η γη κου­ρασμένη από τις συνεχείς σοδειές γνωρίζει κι αυτή τη γήραν­ση. Ομοί­ως, θα πεθάνει το άλογο που θα λάβει μέρος σε όλους τους δια­γωνισμούς του τσίρ­κου χωρίς να παραλεί­ψει ποτέ μια κούρ­σα, και όσο στερεό κι αν εί­ναι, το πλοίο θα ανοί­ξει στη θάλασ­σα, αν δεν αφαι­ρεθεί ποτέ από το υγρό στοι­χείο και δεν τοποθετηθεί σε ξηρή δεξαμενή. Κι εγώ, παρομοί­ως, αυτή η ατέλειωτη δια­δοχή δει­νών με φθεί­ρει και με κάνει γέρο πριν την ώρα μου.»

Ovide. Les Tristes ; Les Pontiques ; Ibis ; Le Noyer ; Halieutiques (Τα Θλιβερά· Οι Ποντικές· Ίβις· Η Καρυδιά· Αλιευ­τικά), μτ­φρ. από τα λατινικά Émile Ripert. Παρίσι: Garnier frères, σειρά «Classiques Garnier», 1937.

«Βλέπεις πώς, στις δύσκολες γαί­ες, η ερ­γασία καταβάλ­λει τα ρωμαλέα σώματα των ταύ­ρων — και τι πιο αν­θεκτικό από ένα βόδι; Η γη που δεν γνώρισε ποτέ την ανάπαυση της αγρανάπαυ­σης γερ­νά, εξαντλημένη από μια αδιάκοπη παραγωγή. Θα πεθάνει, το άλογο που θα λάβει μέρος σε όλους τους δια­γωνισμούς του τσίρ­κου χωρίς να παραλεί­ψει μια κούρ­σα. Όσο στερεό κι αν εί­ναι, θα δια­λυθεί στη θάλασ­σα, το πλοίο που δεν θα έχει αποσυρ­θεί ποτέ από το υγρό στοι­χείο και αφεθεί στεγνό. Κι εμένα, μια ατέλειωτη σειρά δυστυχιών με εξαντλεί και με κάνει γέρο πριν την ώρα μου.»

Ovide. Pontiques (Ποντικές), μτ­φρ. από τα λατινικά Jacques André. Παρίσι: Les Belles Lettres, σειρά «Collection des Universités de France», 1977.

«Βλέπεις πώς, στις δύσκολες γαί­ες, η κόπωση σπάει το ρωμαλέο σώμα των βοδιών· και όμως, τι πιο δυνατό από το βόδι; Η γη που δεν αφήνεται ποτέ αρ­γή, ποτέ σε αγρανάπαυση εξαντλεί­ται, κου­ρασμένη να παράγει ακατάπαυ­στα. Θα χαθεί το άτι που, χωρίς ανάπαυ­λα, χωρίς διάλειμ­μα, θα λαμ­βάνει πάντα μέρος στις μάχες του τσίρ­κου. Όσο στερεό κι αν εί­ναι ένα πλοίο, θα χαθεί, αν δεν εί­ναι ποτέ στεγνό, αν βρέχεται πάντα από τα κύματα. Κι εγώ επίσης, μια ατέλειωτη σειρά δει­νών με αποδυναμώνει και με γερνά πρόωρα.»

Ovide. Œuvres complètes d’Ovide, t. X, [Pontiques] (Άπαντα του Οβιδίου, τ. Χ, [Ποντικές]), μτ­φρ. από τα λατινικά Marie Nicolas Joseph Caresme. Παρίσι: C.-L.-F. Panckoucke, σειρά «Bibliothèque latine-française», 1836.

«Βλέπετε πώς τα βόδια που εί­ναι τα πιο δυνατά από τα ζώα κου­ράζονται στο όρ­γωμα, και πώς τα χωράφια που δεν αφήνονται να αναπαυ­θούν, αλλά σπέρ­νονται πάντα, κου­ράζονται τελικά να φέρουν σπόρους. Σκοτώνεται τελικά ένα άλογο, αν το βάζουν να τρέχει στους αγώνες του τσίρ­κου, χωρίς να του δίνουν ανάπαυ­λα. Όσο καλό κι αν εί­ναι ένα πλοίο, δεν θα αποτύχει να κάνει νερά, αν δεν τεθεί ποτέ στεγνό. Εί­μαι κι εγώ εξασθενημένος από τα άπειρα δεινά που υποφέρω, και γέρασα πρόωρα.»

Ovide. Les Œuvres (Τα Έρ­γα), μτ­φρ. από τα λατινικά Étienne Algay de Martignac. Λυών, 1697.

«Ξέρεις ότι, όταν οι γαίες εί­ναι σκληρές, τα βόδια με το σφριγηλό σώμα
(Και τι πιο σφριγηλό από ένα βόδι;) εξαντλού­νται στη δου­λειά·
Ένα έδαφος που δεν έχει τεθεί ποτέ σε αγρανάπαυση γερ­νά,
Εξαντλημένο από τις συνεχείς σοδειές·
Αν ένα άλογο συμ­μετέχει συχνά στους αγώνες του τσίρ­κου
Χωρίς να απομακρύνονται οι κούρ­σες, θα πεθάνει·
Ένα πλοίο μπορεί να εί­ναι στερεό, θα ναυα­γήσει αν δεν έχει ποτέ τεθεί
Στεγνό, μακριά από την υγρασία.
Κι εγώ, εί­μαι παραλυμένος από μια μακρά αλυσίδα δυστυχιών
Που με κάνουν γερασμένο πριν την ώρα μου.»

Ovide. Les Tristes ; Les Pontiques (Τα Θλιβερά· Οι Ποντικές), μτ­φρ. από τα λατινικά Danièle Robert. Αρλ: Actes Sud, σειρά «Babel», 2020.

«Ξέρεις πόσο εξαντλού­νται στα χωράφια τα ζώα
(Και τα υποζύγια, ωστόσο, εί­ναι σκληρά στον πόνο)
Η γη εξαντλημένη από τις συχνές σοδειές
Χωρίς αγρανάπαυση γερνά
Και το άλογο θα πεθάνει
Αν συμ­μετέχει σε όλες τις κούρ­σες του τσίρ­κου
Τόσο πηγαί­νει το κουπί στο νερό, που στο τέλος σπάει

Όσο για μένα, εί­ναι το ίδιο
Η αδιάκοπη δυστυχία
Αυτή η σειρά δει­νών
Έκαναν τον άντρα σου γέρο πριν την ώρα του»

Ovide. Tristes ; Pontiques (Θλιβερά· Ποντικές), μτ­φρ. από τα λατινικά Marie Darrieussecq. Παρίσι: P.O.L, 2008.

«Δεν βλέπετε πώς η ερ­γασία του ορ­γώματος κου­ράζει τα βόδια, όσο ρωμαλέα κι αν εί­ναι; Μια γη που δεν γίνεται ποτέ ξανά χέρ­σα, επειδή δεν αναπαύ­εται ποτέ, κου­ράζεται τελικά να παράγει. Ένα άλογο θα υποκύψει στο τσίρ­κο, αν δεν του δοθεί ανάπαυλα για την κούρσα και τις μάχες. Ένα πλοίο μπορεί να εί­ναι κατασκευα­σμένο με τέτοιον τρόπο ώστε τίποτα να μην λυγίζει, αλλά παρ’ όλα αυτά θα ανοί­ξει στο νερό, αν δεν τεθεί ποτέ στεγνό. Έτσι, μπορώ να πω ότι η διάρ­κεια των βασάνων μου με αποδυνάμωσε θαυ­μαστά· και βρίσκομαι αναγκασμένος να γεράσω πριν την ώρα μου.»

Ovide. De Ponto libri IV, cum interpretatione gallica — Les Quatre Livres des épîtres d’Ovide, écrites à plusieurs de ses amis, du lieu de son exil dans la province de Pont (Τα Τέσ­σερα Βιβλία των επιστολών του Οβιδίου, γραμ­μένα σε πολ­λούς φίλους του, από τον τόπο της εξορίας του στην επαρ­χία του Πόντου), μτ­φρ. από τα λατινικά Michel de Marolles. Παρίσι: L. Billaine, 1661.

Λήψεις

Ηχογραφήσεις

• Béatrice Commengé και Danièle Robert σχετικά με τα Tristes και τις Pontiques (Béatrice Commengé και Danièle Robert σχετικά με τα Θλιβερά και τις Ποντικές). (France Culture).
• Μερική ανάγνωση των Pontiques από ~SPQR, στη μετάφραση του Charles Nisard (Μερική ανάγνωση των Ποντικών από ~SPQR, στη μετάφραση του Charles Nisard). (Audiocité).
• Romain de Becdelièvre σχετικά με τα Tristes και τις Pontiques (Romain de Becdelièvre σχετικά με τα Θλιβερά και τις Ποντικές). (France Culture).

Τυπωμένα έργα

• Traduction de Pontiques par Charles Nisard (éd. électronique) (Μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (ηλ. έκδ.)). (Site de Philippe Remacle).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799) (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799)). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 2 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 3 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 4 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 5 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 5). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 6 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 6). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 7 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 7). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 8 (Μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 8). (American Libraries).
• Traduction de Pontiques par Étienne Algay de Martignac (1697) (Μετάφραση των Ποντικών από τον Étienne Algay de Martignac (1697)). (Google Livres).
• Traduction de Pontiques par Étienne Algay de Martignac (1750) (Μετάφραση των Ποντικών από τον Étienne Algay de Martignac (1750)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1838) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1838)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1838), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1838), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1838), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1838), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1843) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1843)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1843), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1843), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1847) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1847)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 3 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 4 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 5 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 5). (Canadian Libraries).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 6 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 6). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 7 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 7). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 8 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 8). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 9 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 9). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1850), copie 10 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 10). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1856) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1856)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1861) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1861)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1861), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1861), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1864) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1864)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1869) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1869)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1869), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1869), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1869), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1869), αντίγραφο 2). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1876) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1876)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1881) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1881)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1881), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1881), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Charles Nisard (1881), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Charles Nisard (1881), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Jean Marin de Kervillars (1756) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Jean Marin de Kervillars (1756)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme (1836) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme (1836)). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), copie 3 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), copie 4 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme (1836), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme (éd. électronique) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme (ηλ. έκδ.)). (Roma quadrata).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme, revue par Jean-Pierre Charpentier (1875) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme, αναθεωρημένη από τον Jean-Pierre Charpentier (1875)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme, revue par Jean-Pierre Charpentier (1875), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme, αναθεωρημένη από τον Jean-Pierre Charpentier (1875), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Marie Nicolas Joseph Caresme, revue par Jean-Pierre Charpentier (1886) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Marie Nicolas Joseph Caresme, αναθεωρημένη από τον Jean-Pierre Charpentier (1886)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Michel de Marolles (1661) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Michel de Marolles (1661)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Michel de Marolles (1661), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Michel de Marolles (1661), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Michel de Marolles (1661), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Michel de Marolles (1661), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Michel de Marolles (1661), copie 3 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Michel de Marolles (1661), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Michel de Marolles (1661), copie 4 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Michel de Marolles (1661), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Étienne Algay de Martignac (1697) (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Étienne Algay de Martignac (1697)). (American Libraries).
• Édition et traduction de Pontiques par Étienne Algay de Martignac (1697), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Étienne Algay de Martignac (1697), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Pontiques par Étienne Algay de Martignac (1697), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Ποντικών από τον Étienne Algay de Martignac (1697), αντίγραφο 2). (Google Livres).

Γύρω από τα Θλιβερά

Αποσπάσματα

«Parve — nec invideo — sine me, liber, ibis in Urbem :
Ei mihi, quod domino non licet ire tuo !
Vade, sed incultus, qualem decet exulis esse ;
Infelix habitum temporis hujus habe.
Nec te purpureo velent vaccinia fuco —
Non est conveniens luctibus ille color»

Tristia στο Wikisource latina, [δια­δικτυα­κά], ανακτήθηκε 1η Νοεμ­βρίου 2025.

«Το βιβλίο μου, θα πάτε στη Ρώμη, και θα πάτε στη Ρώμη χωρίς εμένα: δεν σας ζηλεύω· αλλά αλίμονο! γιατί δεν επιτρέπεται στον κύριό σας να πάει ο ίδιος. Φύγετε, αλλά χωρίς επιδεί­ξεις, όπως αρ­μόζει στο βιβλίο ενός εξόριστου συγ­γραφέα. Ατυχές έρ­γο! ας εί­ναι η στολή σας σύμ­φωνη με τον καιρό που ζού­με. Μην καλύπτεστε με σαγρί χρώματος πορ­φύρας· όλη αυτή η λαμπρότητα δεν ται­ριάζει σε καιρό πέν­θους και δακρύων.»

Ovide. Les Élégies d’Ovide pendant son exil [t. I, Élégies des Tristes] (Οι Ελεγείες του Οβιδίου κατά την εξορία του [τ. Ι, Ελεγείες των Θλιβερών]), μτ­φρ. από τα λατινικά Jean Marin de Kervillars. Παρίσι: d’Houry fils, 1723.

«Εμπρός, συμ­φωνώ, μικρό βιβλίο: χωρίς εμένα θα πας στην Πόλη,
Εκεί όπου ο κύριός σου, αλίμονο! δεν έχει το δικαί­ωμα να πάει.
Πήγαι­νε, λοι­πόν, αλλά αμελημένο, όπως αρ­μόζει στην εξορία μου·
Φόρεσε, ατυχές, τη στολή της μοί­ρας μου.
Καθόλου μύρ­τιλο για να σε βάψει πορ­φυρό —
Δεν εί­ναι το χρώμα που ται­ριάζει στη δυστυχία μου»

Ovide. Les Tristes : poèmes choisis (Τα Θλιβερά: επιλεγ­μένα ποι­ήματα), μτ­φρ. από τα λατινικά Dominique Poirel. Παρίσι: La Différence, σειρά «Orphée», 1989.

«Πήγαι­νε, μικρό βιβλίο, συμ­φωνώ, πήγαινε χωρίς εμένα σε αυ­τήν την πόλη όπου, αλίμονο! δεν μου επιτρέπεται να πάω, σε μένα που εί­μαι ο πατέρας σου· πήγαι­νε, αλλά χωρίς στολίδια, όπως αρ­μόζει στον γιο του εξόριστου· και δυστυχισμένο, υιο­θέτησε τα σύμ­βολα της δυστυχίας. Ας μη σε βάψει το μύρ­τιλο με τη βαφή του πορ­φυρά· αυτό το χρώμα δεν εί­ναι το χρώμα του πέν­θους»

Ovide. Œuvres complètes. […] Les Tristes ; Les Pontiques […] (Άπαντα. […] Τα Θλιβερά· Οι Ποντικές […]), μτ­φρ. από τα λατινικά Charles Nisard. Παρίσι: J.-J. Dubochet et Cie, σειρά «Collection des auteurs latins», 1838.

«Μικρό βιβλίο, το θέλω, χωρίς εμένα θα πας στην πόλη όπου, εγώ, ο κύριός σου, αλίμονο! δεν μπορώ να πάω. Πήγαι­νε, αλλά χωρίς στολίδια, όπως αρ­μόζει σε γιο εξόριστου. Δυστυχισμένο, πάρε τη στολή των ημερών που ζεις. Καθόλου μύρ­τιλο για να σε βάψει πορ­φυρά: αυτό το χρώμα δεν ται­ριάζει στο πέν­θος.»

Ovide. Les Tristes ; Les Pontiques ; Ibis ; Le Noyer ; Halieutiques (Τα Θλιβερά· Οι Ποντικές· Ίβις· Η Καρυδιά· Αλιευ­τικά), μτ­φρ. από τα λατινικά Émile Ripert. Παρίσι: Garnier frères, σειρά «Classiques Garnier», 1937.

«Μικρό βιβλίο — δεν το ζηλεύω — θα πας χωρίς εμένα στη Ρώμη. Αλίμονο! απαγορεύ­εται στον κύριό σου να πάει εκεί. Πήγαι­νε, αλλά χωρίς στολίδια, όπως αρ­μόζει στο βιβλίο ενός εξόριστου. Δυστυχισμένο, πάρε τη στολή της περίστασης! Καθόλου μύρ­τιλα για να σε βάψουν με την πορ­φυρή βαφή τους — αυτό το χρώμα ται­ριάζει άσχημα στη θλίψη»

Ovide. Tristes (Θλιβερά), μτ­φρ. από τα λατινικά Jacques André. Παρίσι: Les Belles Lettres, σειρά «Collection des Universités de France», 1968.

«Μικρό βιβλίο, δεν αντιτίθεμαι στην ευ­τυχία σου: θα πας στη Ρώμη χωρίς εμένα, στη Ρώμη, αλίμονο! όπου δεν μπορεί να πάει ο πατέρας σου. Φύγε, αλλά χωρίς στολίδια, όπως αρ­μόζει στον γιο ενός εξόριστου· δυστυχισμένο, πάρε τη στολή της δυστυχίας: καθόλου μύρ­τιλο για να σε ντύσει με τη βαφή του πορ­φυρά· αυτό το χρώμα ται­ριάζει άσχημα στη θλίψη»

Ovide. Œuvres choisies, t. II. […] Les Tristes (Επιλεγ­μένα έρ­γα, τ. ΙΙ. […] Τα Θλιβερά), μτ­φρ. από τα λατινικά Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από Émile Pessonneaux. Παρίσι: Garnier frères, 1861.

«Μικρό βιβλίο, δεν αντιτίθεμαι στην ευ­τυχία σου: θα πας στη Ρώμη χωρίς εμένα, στη Ρώμη, αλίμονο! όπου δεν μπορεί να πάει ο πατέρας σου. Φύγε, αλλά χωρίς στολίδια, όπως αρ­μόζει στο έργο ενός εξόριστου· ατυχές, δια­τήρησε τη στολή της δυστυχίας: καθόλου μύρ­τιλο για να σε ντύσει με τη βαφή του πορ­φυρά· αυτή η πλού­σια απόχρωση ται­ριάζει άσχημα στη θλίψη»

Ovide. Œuvres complètes d’Ovide, t. IX, [Tristes] (Άπαντα του Οβιδίου, τ. ΙΧ, [Θλιβερά]), μτ­φρ. από τα λατινικά Armand-Balthazard Vernadé. Παρίσι: C.-L.-F. Panckoucke, σειρά «Bibliothèque latine-française», 1834.

«Θέλετε λοι­πόν να πάτε χωρίς εμένα στη Ρώμη, βιβλίο μου; Δεν ζηλεύω την ευ­τυχία σας. Αλίμονο! γιατί δεν επιτρέπεται στον κύριό σας να σας συνοδεύ­σει. Πηγαί­νετε εκεί, αλλά χωρίς στολίδια όπως πρέπει να εί­ναι ένας εξόριστος. Καλυφθείτε ανάλογα με την κατάσταση στην οποία σας οδήγησε η δυστυχία σας, όχι με ένα κάλυμμα βαμ­μένο πορ­φυρό και βιο­λετί, γιατί αυτό το χρώμα δεν ται­ριάζει στο πέν­θος.»

Ovide. Les Œuvres (Τα Έρ­γα), μτ­φρ. από τα λατινικά Étienne Algay de Martignac. Λυών, 1697.

«Χωρίς εμένα, μικρό βιβλίο (και δεν σου κρατώ κακία), θα πας στη Ρώμη·
Αλίμονο! σε μένα, τον κύριό σου, δεν επιτρέπεται να πάω!
Πήγαι­νε, αλλά χωρίς προε­τοι­μασίες, όπως αρ­μόζει στους εξόριστους·
Φόρεσε την όψη, ατυχές, της κατάστασής μου.
Καθόλου μύρ­τιλα για να σε καλύψουν με πορ­φυρή βαφή:
Αυτό το χρώμα δεν ται­ριάζει στην αγωνία»

Ovide. Les Tristes ; Les Pontiques (Τα Θλιβερά· Οι Ποντικές), μτ­φρ. από τα λατινικά Danièle Robert. Αρλ: Actes Sud, σειρά «Babel», 2020.

«Μικρό βιβλίο
Αλίμονο
Πήγαινε χωρίς εμένα στην πόλη όπου μου απαγορεύ­εται

Πήγαινε απλά
Χωρίς επιτηδευ­μένα στολίδια
Όπως αρ­μόζει στους εξόριστους

Ένα καθημερινό έν­δυμα
Οι κληρονομημένοι δεν φορούν πορ­φύρα
Το πέν­θος δεν γίνεται με κόκ­κινο»

Ovide. Tristes ; Pontiques (Θλιβερά· Ποντικές), μτ­φρ. από τα λατινικά Marie Darrieussecq. Παρίσι: P.O.L, 2008.

«Μικρό βιβλίο, δεν λέω όχι: θα πας στη Ρώμη χωρίς εμένα — στη Ρώμη, αλίμονο, όπου ο κύριός σου δεν έχει πια το δικαί­ωμα να πάει! Πήγαι­νε, αλλά κακοντυμένο, όπως αρ­μόζει στο βιβλίο ενός εξόριστου. Πάρε, δυστυχισμένο, τη στολή αυ­τής της θλιβερής εποχής της ζωής μου. Δεν σε θέλω βαμ­μένο με την πορ­φυρή βαφή των μύρ­τιλων: μια τέτοια λάμψη δεν ται­ριάζει στο πέν­θος.»

Ovide. L’Exil et le Salut : Tristes et Pontiques (Η Εξορία και η Σωτηρία: Θλιβερά και Ποντικές), μτ­φρ. από τα λατινικά Chantal Labre. Παρίσι: Arléa, σειρά «Retour aux grands textes», 1991.

«Το μικρό μου βιβλίο, θα εί­ναι λοι­πόν χωρίς εμένα που θα κάνεις το ταξίδι στη Ρώμη (δεν σου κρατώ ζήλια για αυ­τό), αλλά λυπάμαι πολύ που δεν επιτρέπεται στον κύριό σου να το κάνει εξίσου καλά με εσένα. Λοι­πόν! σου δίνω άδεια· αλλά πηγαί­νοντας στη Ρώμη, ας εί­ναι χωρίς πομπή. Μη φέρεις στολίδια, και να εί­σαι όπως πρέπει να εί­ναι ένας φτωχός εξόριστος, με ένα έν­δυμα της εποχής, το οποίο να εί­ναι ανάλογο με τη δυστυχία σου. Ας μην εμπλου­τίσει το κάλυμμά σου ένα σκούρο βιο­λετί αναμεμειγ­μένο με πορ­φύρα· αυτό το χρώμα δεν εί­ναι κατάλ­ληλο για το πέν­θος.»

Ovide. Tristium libri V, cum interpretatione gallica — Les Tristes d’Ovide (Τα Θλιβερά του Οβιδίου), μτ­φρ. από τα λατινικά Michel de Marolles. Παρίσι: L. Billaine, 1661.

Λήψεις

Ηχογραφήσεις

• Béatrice Commengé και Danièle Robert σχετικά με τα Tristes και τις Pontiques (Béatrice Commengé και Danièle Robert σχετικά με τα Θλιβερά και τις Ποντικές). (France Culture).
• Romain de Becdelièvre σχετικά με τα Tristes και τις Pontiques (Romain de Becdelièvre σχετικά με τα Θλιβερά και τις Ποντικές). (France Culture).

Τυπωμένα έργα

• Traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (éd. électronique) (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (ηλ. έκδ.)). (Roma quadrata).
• Traduction de Tristes par Charles Nisard (éd. électronique) (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (ηλ. έκδ.)). (Site de Philippe Remacle).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799) (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799)). (American Libraries).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 2 (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 3 (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 4 (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 5 (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 5). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 6 (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 6). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1798-1799), copie 7 (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1798-1799), αντίγραφο 7). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Étienne Algay de Martignac (1697) (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Étienne Algay de Martignac (1697)). (Google Livres).
• Traduction de Tristes par Étienne Algay de Martignac (1750) (Μετάφραση των Θλιβερών από τον Étienne Algay de Martignac (1750)). (Google Livres).
• Traduction partielle de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1750) (Μερική μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1750)). (Google Livres).
• Traduction partielle de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1753) (Μερική μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1753)). (Google Livres).
• Traduction partielle de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1822) (Μερική μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1822)). (Google Livres).
• Traduction partielle de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1822), copie (Μερική μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1822), αντίγραφο). (Google Livres).
• Traduction partielle de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1822), copie 2 (Μερική μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1822), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Traduction partielle de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1823) (Μερική μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1823)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (1834) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (1834)). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (1834), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (1834), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (1834), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (1834), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (1834), copie 3 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (1834), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (1834), copie 4 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (1834), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé (1834), copie 5 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé (1834), αντίγραφο 5). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé, revue par Émile Pessonneaux (1860) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από τον Émile Pessonneaux (1860)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé, revue par Émile Pessonneaux (1860), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από τον Émile Pessonneaux (1860), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé, revue par Émile Pessonneaux (1861) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από τον Émile Pessonneaux (1861)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé, revue par Émile Pessonneaux (1861), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από τον Émile Pessonneaux (1861), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé, revue par Émile Pessonneaux (1861), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από τον Émile Pessonneaux (1861), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Armand-Balthazard Vernadé, revue par Émile Pessonneaux (1861), copie 3 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Armand-Balthazard Vernadé, αναθεωρημένη από τον Émile Pessonneaux (1861), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1838) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1838)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1838), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1838), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1838), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1838), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1843) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1843)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1843), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1843), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1847) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1847)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850)). (Canadian Libraries).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 3 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 4 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 5 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 5). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 6 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 6). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 7 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 7). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 8 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 8). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 9 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 9). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1850), copie 10 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1850), αντίγραφο 10). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1856) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1856)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1861) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1861)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1861), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1861), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1864) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1864)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1869) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1869)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1869), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1869), αντίγραφο). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1869), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1869), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1876) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1876)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1881) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1881)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1881), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1881), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Charles Nisard (1881), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Charles Nisard (1881), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1723) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1723)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1723), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1723), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1724) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1724)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1738) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1738)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1738), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1738), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1756) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1756)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1756), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1756), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Jean Marin de Kervillars (1815) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean Marin de Kervillars (1815)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Michel de Marolles (1661) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Michel de Marolles (1661)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Michel de Marolles (1661), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Michel de Marolles (1661), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Michel de Marolles (1661), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Michel de Marolles (1661), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Étienne Algay de Martignac (1697) (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Étienne Algay de Martignac (1697)). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Étienne Algay de Martignac (1697), copie (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Étienne Algay de Martignac (1697), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction de Tristes par Étienne Algay de Martignac (1697), copie 2 (Έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Étienne Algay de Martignac (1697), αντίγραφο 2). (American Libraries).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Eugène Fallex (1878) (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Eugène Fallex (1878)). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Eugène Fallex (1878), copie (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Eugène Fallex (1878), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784) (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784)). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 2 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 2). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 3 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 3). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 4 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 4). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 5 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 5). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 6 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 6). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 7 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 7). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), copie 8 (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1784), αντίγραφο 8). (Google Livres).
• Édition et traduction partielles de Tristes par Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1798-1799) (Μερική έκ­δοση και μετάφραση των Θλιβερών από τον Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1798-1799)). (Google Livres).

Βιβλιογραφία

• Carcopino, Jérôme. «L’exil d’Ovide» (Η εξορία του Οβιδίου) στο Rencontres de l’histoire et de la littérature romaines (Συναντήσεις της ιστορίας και της ρωμαϊκής λογοτεχνίας). Παρίσι: Flammarion, 1963.
• Cuvillier-Fleury, Alfred-Auguste. «Ovide» (Οβίδιο­ς). Revue de Paris, τ. XVI, 1830, σ. 200-216. (Google Livres).
• Goudot, Marie. Tristia : figures d’exil (Tristia: μορ­φές εξορίας). Ρεν: La Part commune, σειρά «L’Étranger familier», 2006.
• La Mothe Le Vayer, François de. De la patrie et des étrangers : et autres petits traités sceptiques (Περί πατρίδας και ξένων: και άλ­λες μικρές σκεπτικιστικές πραγ­ματεί­ες). Παρίσι: Desjonquères, σειρά «Collection 17^e siècle», 2003.
• Laurens, Pierre. Histoire critique de la littérature latine : de Virgile à Huysmans (Κριτική ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας: από τον Βιρ­γίλιο στον Huysmans). Παρίσι: Les Belles Lettres, 2014.
• Pfaff-Reydellet, Maud. «L’hiver éternel de Scythie : dimension métapoétique de l’évocation des confins» (Ο αιώνιος χει­μώνας της Σκυθίας: μεταποι­ητική διάσταση της ανάκλησης των συνόρων) στο Segetis certa fides meæ : hommages offerts à Gérard Freyburger (Segetis certa fides meæ: αφιέρωμα στον Gérard Freyburger). Turnhout: Brepols, σειρά «Recherches sur les rhétoriques religieuses», 2021, σ. 135-151.
• Pogacias, Andrei. «Ovide, un poète romain chez les Gètes» (Οβίδιος, ένας Ρωμαίος ποι­ητής στους Γέτες). Courrier international, αρ. 1633, 17-23 Φεβρουα­ρίου 2022, σ. 54.
• Voltaire. Œuvres complètes de Voltaire, vol. 45B, […] D’Ovide, de Socrate […] (Άπαντα του Βολ­ταί­ρου, τ. 45Β, […] Περί Οβιδίου, περί Σωκράτη […]). Οξ­φόρ­δη: Voltaire Foundation, 2010.