รุ่งอรุณแห่งญี่ปุ่นยุคกลางในมหากาพย์ของมัน

แปลจากภาษาฝรั่งเศส

ยุคเฮอันอันสงบสุข (794-1185) จบลงท่ามกลางเปลวเพลิงแห่งสงคราม หลังจากการต่อสู้อันดุเดือดอย่างที่หาได้ยาก สองตระกูลคู่แข่ง คือตระกูลไทระและตระกูลมินะโมะโตะ ได้ขับไล่ขุนนางในราชสำนักซึ่งไม่มีกองทัพหรือตำรวจที่เพียงพอออกไปทีละตระกูล และทำให้เกิดการถือกำเนิดของระบอบศักดินา ยุคกลางของญี่ปุ่นจึงเริ่มต้นขึ้น ช่วงเวลาแห่งการพลิกผันนี้รุนแรงมากจนกระทั่ง “ต้องไปค้นหาในยุคกลางของเยอรมนีจึงจะพบความสับสนวุ่นวายที่คล้ายคลึงกัน” ความประณีตงดงามของวรรณกรรมสตรีแห่งยุคเฮอันได้ถูกแทนที่ด้วยเรื่องเล่าอันห้าวหาญ เต็มไปด้วย “การลอบสังหาร” “กลอุบาย” “วีรกรรมอันน่าอัศจรรย์” และ “การแก้แค้นที่วางแผนมายาวนาน” – “แหล่งที่มาของความอึดอัดและความสับสนสำหรับนักประวัติศาสตร์”

พระสวดในมือและดาบที่เอว

จากความวุ่นวายนี้ได้ก่อเกิด “บันทึกนักรบ” (gunki monogatari) ซึ่งตั้งอยู่ที่จุดบรรจบของพงศาวดารประวัติศาสตร์ มหากาพย์แห่งชาติ และการทำสมาธิทางพุทธศาสนาอันลึกซึ้ง หน้าที่ของมันไม่ใช่ด้านวรรณกรรมตามความหมายที่เราเข้าใจ แต่เป็นด้านความทรงจำและจิตวิญญาณ: สิ่งสำคัญคือ “การปลอบประโลมวิญญาณของนักรบที่ล้มตายในการต่อสู้” และสำหรับผู้รอดชีวิต “การแสวงหาความหมายของเหตุการณ์อันวุ่นวายที่ทำให้ระเบียบเก่าสิ้นสุดลง” หน้าที่นี้ตกเป็นของ “พระนักดีดพิณบิวะ” (biwa hōshi หรือ biwa bōzu) กวีนักร้องที่มักจะตาบอด คล้ายกับนักกวีเร่ร่อนในอดีตของเรา พวกเขาเดินทางไปทั่วแผ่นดิน ขับขานวีรกรรมในอดีตด้วยน้ำเสียงราวกับร้องเพลง ห่มคลุมด้วยจีวรพระ อาจเพื่อให้ตนเองอยู่ภายใต้การคุ้มครองของวัดและสำนักสงฆ์ พวกเขาบรรเลงประกอบด้วยพิณสี่สาย คือ บิวะ¹“เกิดในอาณาจักรเปอร์เซียและภูมิภาคใกล้เคียง บิวะแพร่กระจายไปยังเอเชียตะวันออกตามเส้นทางสายไหม ได้รับการพัฒนาในจีน มาถึงหมู่เกาะญี่ปุ่นประมาณศตวรรษที่ 8” Hyōdō, Hiromi, “Les moines joueurs de biwa (biwa hōshi) et Le Dit des Heike” (พระนักดีดบิวะ (biwa hōshi) และ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ) ใน Brisset, Claire-Akiko, Brotons, Arnaud และ Struve, Daniel (บรรณาธิการ), op. cit. ซึ่งเสียงประสานช่วยเน้นความเศร้าโศกของเรื่องเล่า

ในใจกลางของละครที่ศิลปินเหล่านี้ถ่ายทอดจากอาจารย์สู่ศิษย์ มีไตรภาคพื้นฐานที่บอกเล่าการต่อสู้ฆ่าฟันกันเองซึ่งทำให้หมู่เกาะก้าวเข้าสู่ยุคใหม่: เรื่องเล่าแห่งโฮเง็น²รูปแบบที่ถูกปฏิเสธ:
Récit des troubles de l’ère Hogen (เรื่องเล่าความวุ่นวายแห่งยุคโฮเง็น).
La Chronique des Hogen (พงศาวดารโฮเง็น).
Récit de l’ère Hōgen (เรื่องเล่าแห่งยุคโฮเง็น).
Histoire de la guerre de l’époque Hōgen (ประวัติศาสตร์สงครามสมัยโฮเง็น).
Hōghen monogatari.
Hōghenn monogatari. เรื่องเล่าแห่งเฮจิ³รูปแบบที่ถูกปฏิเสธ:
Épopée de la rébellion de Heiji (มหากาพย์การกบฏเฮจิ).
La Chronique des Heigi (พงศาวดารเฮงิ).
Récit de l’ère Heiji (เรื่องเล่าแห่งยุคเฮจิ).
Récits de la guerre de l’ère Heiji (เรื่องเล่าสงครามยุคเฮจิ).
Heïdji monogatari.
Heizi monogatari. และที่มีชื่อเสียงที่สุด เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ⁴รูปแบบที่ถูกปฏิเสธ:
Le Dit des Heikke (เรื่องเล่าแห่งเฮอิกเกะ).
L’Aventure d’Heike (การผจญภัยของเฮเกะ).
Histoire des Heike (ประวัติเฮเกะ).
Contes du Heike (นิทานเฮเกะ).
Contes des Heike (นิทานของเฮเกะ).
La Chronique des Heiké (พงศาวดารเฮเกะ).
La Chronique de Heiké (พงศาวดารของเฮเกะ).
Chroniques du clan Heike (พงศาวดารตระกูลเฮเกะ).
La Geste de la maison des Héï (วีรกรรมแห่งตระกูลเฮอิ).
Geste de la famille des Hei (วีรกรรมตระกูลเฮ).
Histoire de la famille des Hei (ประวัติตระกูลเฮ).
Histoire de la famille Heiké (ประวัติตระกูลเฮเกะ).
Histoire de la maison des Taira (ประวัติราชวงศ์ไทระ).
Histoire de la famille des Taïra (ประวัติตระกูลไทระ).
Récit de l’histoire des Taira (เรื่องเล่าประวัติศาสตร์ไทระ).
Roman des Taira (นวนิยายไทระ).
La Geste des Taïra (วีรกรรมไทระ).
Feike no monogatari. สองเรื่องแรกแม้อาจดูธรรมดาในการบรรยายว่าตระกูลไทระและมินะโมะโตะค่อยๆ แทรกซึมเข้าสู่อำนาจทางทหารจนได้อิทธิพลเด็ดขาดในกิจการราชสำนักอย่างไร แต่ก็ได้เตรียมละครที่จะมาถึงและมี “ความรู้สึกต่อความไม่จีรัง” (mono no aware) ซึ่งจะพบการแสดงออกที่สมบูรณ์ที่สุดใน เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ:

“โลกที่เราอาศัยอยู่
มีการดำรงอยู่เพียงเท่า
กับแสงจันทร์
ที่สะท้อนในน้ำ
ที่ตักด้วยอุ้งมือ”

Le Dit de Hōgen; Le Dit de Heiji (เรื่องเล่าแห่งโฮเง็น; เรื่องเล่าแห่งเฮจิ), แปลจากภาษาญี่ปุ่นโดย René Sieffert, ปารีส: Publications orientalistes de France, 1976; พิมพ์ซ้ำ Lagrasse: Verdier, coll. “Verdier poche”, 2007.

ความไม่จีรังในฐานะชะตากรรม

เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ เป็นผลงานขนาดใหญ่ เป็น อีเนียด ที่แท้จริงของการต่อสู้ภายในและสงครามอันดุเดือดที่ฉีกทั้งสองตระกูล จุดสุดยอดคือการต่อสู้ที่ดัน-โนะ-อุระ (25 เมษายน 1185) แต่กลับแตกต่างอย่างสิ้นเชิงจากประเพณีตะวันตก แทนที่จะเปิดด้วย arma virumque (อาวุธและมนุษย์) อย่างเวอร์จิล พงศาวดารญี่ปุ่นกลับเตือนถึง “ความไม่จีรังของทุกสิ่ง” ตั้งแต่บรรทัดแรก: “ผู้หยิ่งผยองย่อมไม่ยั่งยืน ดุจดังความฝันในคืนฤดูใบไม้ผลิ” ตัวละครทั้งผู้ยิ่งใหญ่และผู้ต่ำต้อย ต่างถูกพัดพาไปด้วยกระแสน้ำวนเดียวกัน แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า ตามคำกล่าวของบอสซูเอต์:

“เวลาจะมาถึงเมื่อชายผู้นี้ที่ดูยิ่งใหญ่ในสายตาท่านจะไม่มีอีกต่อไป เมื่อเขาจะเป็นเหมือนเด็กที่ยังไม่เกิด เมื่อเขาจะไม่เป็นอะไรเลย […] ข้ามาเพียงเพื่อเติมจำนวน แต่ก็ไม่มีใครต้องการข้า; […] เมื่อข้ามองอย่างใกล้ชิด ดูเหมือนว่าเป็นความฝันที่เห็นตัวเองอยู่ที่นี่ และทุกสิ่งที่ข้าเห็นเป็นเพียงภาพลวงตาอันไร้สาระ: Præterit enim figura hujus mundi (เพราะมันผ่านไป โลกนี้ตามที่เราเห็น)⁵1 โครินธ์ 7,31 (La Bible: traduction officielle liturgique (พระคัมภีร์: คำแปลพิธีกรรมอย่างเป็นทางการ)).”

Bossuet, Jacques Bénigne, Œuvres complètes (ผลงานรวม), เล่ม IV, ปารีส: Lefèvre; Firmin Didot frères, 1836.

ดังนั้น เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ จึงคล้ายกับการเทศนาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งความผันผวนทั้งหมดในชีวิตของวีรบุรุษใช้เพื่อแสดงให้เห็นกฎแห่งความไม่จีรัง (mujō) และความไร้สาระของเกียรติยศของมนุษย์ กรณีของไทระ โนะ ทาดาโนริ (1144-1184) เป็นตัวอย่างที่ชัดเจนในเรื่องนี้ เมื่อถูกศัตรูจู่โจม เขาเอาชนะคู่ต่อสู้ได้ แต่ข้ารับใช้คนหนึ่งของฝ่ายตรงข้ามเข้ามาขวางและฟันแขนขวาของเขาขาดที่ข้อศอก รู้ว่าจุดจบมาถึงแล้ว ทาดาโนริหันไปทางตะวันตกและกล่าวนามพระพุทธด้วยเสียงหนักแน่นถึงสิบครั้งก่อนจะถูกตัดศีรษะ ติดกับกระบอกลูกธนูของเขาพบบทกวีอำลานี้:

“ถูกพัดพาไปด้วยความมืด
ข้าจะพักใต้
กิ่งไม้
มีเพียงดอกไม้
จะต้อนรับข้าคืนนี้”

Hoffmann, Yoel, Poèmes d’adieu japonais: anthologie commentée de poèmes écrits au seuil de la mort (บทกวีอำลาของญี่ปุ่น: กวีนิพนธ์พร้อมคำอธิบายที่เขียนขณะใกล้ตาย), แปลจากภาษาอังกฤษโดย Agnès Rozenblum, Malakoff: A. Colin, 2023.

มรดกที่คลุมเครือ

อารมณ์ทางพุทธศาสนานี้ที่ซึมซาบแม้กระทั่งฉากที่นองเลือดที่สุด ก็ยังไม่เพียงพอที่จะยกระดับการบรรยายที่อาจดูช้า สม่ำเสมอ และซ้ำซากสำหรับจิตใจที่ถูกหล่อหลอมด้วยสุนทรียศาสตร์ตะวันตก เหมือนกับเสียงระฆังของวัดกิออน จังหวะของเรื่องเล่านั้นสม่ำเสมอ สม่ำเสมอเกินไป และค่อนข้างน่าเบื่อ ข้าเสียใจที่เรื่องเล่าอันมีชื่อเสียงเช่นนี้ไม่ได้พบกวีที่มีชื่อเสียงเท่าเทียมกันที่จะตรึงมันไว้ตลอดกาล ที่พวกมันขาดโฮเมอร์ที่จะให้ความหลากหลายและความยืดหยุ่นที่น่าชื่นชมตลอดกาล

ดังที่จอร์จ บูสเกต์กล่าวไว้ วีรบุรุษของโฮเมอร์มักมี “ความร่าเริงหรือความอ่อนแอแปลกๆ ที่ทำให้เราสัมผัสถึงความเป็นมนุษย์ของพวกเขา ขณะที่วีรบุรุษของไทระไม่เคยหยุดที่จะเป็นแบบแผนและเย็นชา” ในขณะที่นักเล่าเรื่องชาวกรีกผู้ไร้เดียงสามักปล่อยให้รอยยิ้มอันคลุมเครือและละเอียดอ่อนแทรกผ่านคำพูดเสมอ “นักขับลำนำชาวญี่ปุ่นไม่เคยละทิ้งน้ำเสียงมหากาพย์และท่าทางที่เคร่งขรึม” ที่ “ซึ่งการแสดงออกอย่างร่าเริงของนักกวีดังก้องราวกับแตรวง ที่นี่ได้ยินเพียงสำเนียงเศร้าโศกของชาวพุทธผู้ผิดหวัง: ’นักรบผู้กล้าหาญก็จบลงด้วยการล้มครืนไม่ต่างจากฝุ่นในสายลม’”

เพื่อไปให้ไกลกว่านี้

เกี่ยวกับ เรื่องเล่าแห่งโฮเง็น; เรื่องเล่าแห่งเฮจิ

คำอ้างอิง

“[…] ในคืนของวันนั้น ประมาณชั่วโมงสุนัข ในที่สุดเขาก็จากไป

ใบหน้าดั่งดอกพีช ยังไม่ถูกหมอกแห่งฤดูใบไม้ผลิทำลาย แต่กลับเป็นกล้วยไม้อันบอบบางที่ถูกหมอกฤดูใบไม้ร่วงโจมตี เขาได้หายไปพร้อมกับน้ำค้างยามเช้า เขาเพิ่งอยู่ในปีที่สิบเจ็ดของชีวิตเมื่ออุบัติเหตุที่ไม่คาดคิดเกิดขึ้น มนุษย์ไม่ว่าแก่หรือหนุ่ม ไม่มีอะไรแน่นอน ผู้คนกล่าวกัน และพระราชวังต้องห้ามก็จมอยู่ในความโศกเศร้า”

Le Dit de Hōgen; Le Dit de Heiji (เรื่องเล่าแห่งโฮเง็น; เรื่องเล่าแห่งเฮจิ), แปลจากภาษาญี่ปุ่นโดย René Sieffert, ปารีส: Publications orientalistes de France, 1976; พิมพ์ซ้ำ Lagrasse: Verdier, coll. “Verdier poche”, 2007.

เกี่ยวกับ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ

คำอ้างอิง

“祇園精舎の鐘の声、諸行無常の響きあり。娑羅双樹の花の色、盛者必衰の理をあらはす。驕れる人も久しからず、ただ春の夜の夢のごとし。猛き者もつひには滅びぬ、ひとへに風の前の塵に同じ。”

平家物語 บน Wikibooks 日本語, [ออนไลน์], เข้าถึงเมื่อ 26 กันยายน 2025.

“เสียงระฆังของวัดกิออน คือเสียงสะท้อนของความไม่จีรังของทุกสิ่ง สีของดอกไม้ต้นชาระ⁶ในภาษาสันสกฤต sāla (साल) หรือ śāla (शाल) ต้นไม้ในเขตร้อนและเขตใต้หิมาลัยของอินเดีย มันศักดิ์สิทธิ์ในพุทธศาสนา ซึ่งมีแหล่งกำเนิดในภูมิภาคเดียวกันนี้: มายาคลอดพระพุทธในอนาคตโดยพิงต้น sāla และพระองค์ก็สิ้นพระชนม์ระหว่างต้นไม้ชนิดนี้สองต้นแสดงให้เห็นว่าทุกสิ่งที่เจริญรุ่งเรืองย่อมเสื่อมสลายอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ผู้หยิ่งผยองย่อมไม่ยั่งยืน ดุจดังความฝันในคืนฤดูใบไม้ผลิ นักรบผู้กล้าหาญก็จบลงด้วยการล้มครืน ไม่ต่างจากฝุ่นในสายลม”

Le Dit des Heiké (เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ), แปลจากภาษาญี่ปุ่นโดย René Sieffert, ปารีส: Publications orientalistes de France, 1976; พิมพ์ซ้ำ Lagrasse: Verdier, coll. “Verdier poche”, 2012.

“เราได้ยินเสียงระฆังวัดกิออนสั่นสะเทือนกล่าวซ้ำว่า: ’ทุกอย่างในโลกนี้ไม่มั่นคง’ ความสว่างของดอกสักประกาศว่าผู้รุ่งเรืองที่สุดย่อมไปสู่ความพินาศอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ผู้หยิ่งผยองไม่อยู่ยั่งยืนนาน และชีวิตของพวกเขาเป็นเพียงความฝันในคืนฤดูใบไม้ผลิ นักรบผู้กล้าหาญก็ล้มลงในที่สุด ราวกับเปลวไฟที่เผชิญลม”

Épisodes du Heike monogatari (ตอนจากเฮเกะ โมโนงาตาริ), แปลจากภาษาญี่ปุ่นโดย Gotō Sueo และ Maurice Prunier, คำนำโดย Sylvain Lévi, ปารีส: E. Leroux, 1930.

“เสียงระฆังของกิออนโชจะเป็นเหมือนเสียงสะท้อนของความไม่จีรังของสรรพสิ่ง สีสันของดอกสักแสดงให้เห็นว่าผู้ที่ผลิบานต้องถูกลดต่ำลง อันที่จริง อำนาจของผู้หยิ่งผยองคงอยู่เพียงชั่วครู่ ดั่งความฝันในค่ำคืนฤดูใบไม้ผลิ ผู้ยิ่งใหญ่ถูกทำลายในที่สุด พวกเขาเป็นเพียงฝุ่นที่ถูกลมพัดไป”

Katō, Genchi, Le Shintō: religion nationale du Japon (ชินโต: ศาสนาประจำชาติของญี่ปุ่น), แปลจากภาษาญี่ปุ่นโดย Maison franco-japonaise de Tōkyō, ปารีส: P. Geuthner, 1931.

“ทุกอย่างในโลกนี้ไม่มั่นคง เสียงสั่นของระฆังวัดศักดิ์สิทธิ์กล่าว ผู้รุ่งเรืองที่สุดย่อมไปสู่ความพินาศอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ความสว่างของดอก sāla ประกาศ ผู้มีอำนาจที่หยิ่งผยองไม่อยู่ยั่งยืนนาน และชีวิตของพวกเขาเป็นเพียงความฝันในคืนฤดูใบไม้ผลิ นักรบผู้กล้าหาญจบลงด้วยการพินาศ ราวกับเปลวไฟที่เผชิญลม”

Satō, Teruo, “Le pathétique dans la Chanson de Roland et dans le Heike-monogatari: essai de comparaison thématique” (ความน่าสงสารใน Chanson de Roland และใน Heike-monogatari: การเปรียบเทียบเชิงหัวข้อ), Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, เล่ม 31, 1966, หน้า 273-279. (RACO (Revistes Catalanes amb Accés Obert)).

“หากเสียงระฆังวัดกิ-ออนเป็นเสียงสะท้อนของความผันผวนของมนุษย์ ความสว่างชั่วคราวของดอกไม้ต้นซาระสองต้นแสดงให้เห็นว่าความเจริญรุ่งเรืองทุกอย่างมีความเสื่อม ผู้หยิ่งผยองไม่อยู่ยั่งยืนนาน ชีวิตของพวกเขาเหมือนความฝันในคืนฤดูร้อน นักรบก็ล้มลงในที่สุด พวกเขาคล้ายตะเกียงที่เผชิญลม”

Heike monogatari: récits de l’histoire du Japon au 12^e siècle (เรื่องเล่าประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นในศตวรรษที่ 12), แปลจากภาษาญี่ปุ่นโดย François Auguste Turrettini, เจนีวา: H. Georg; ปารีส: E. Leroux; ลอนดอน: Trübner and Co, 1873-1875.

“หากเสียงระฆังวัดกิออนเป็นเสียงสะท้อนของความผันผวนของมนุษย์ ความสว่างชั่วคราวของดอกไม้บนต้นไม้แสดงให้เห็นว่าความเจริญรุ่งเรืองทุกอย่างมีความเสื่อม ผู้หยิ่งผยองไม่อยู่ยั่งยืนนาน ชีวิตของพวกเขาเหมือนความฝันในคืนฤดูร้อน นักรบก็ล้มลงในที่สุด พวกเขาคล้ายตะเกียงที่เผชิญลม”

Bousquet, Georges, “Le Japon littéraire” (ญี่ปุ่นด้านวรรณกรรม), Revue des Deux Mondes, ตุลาคม 1878.

“เสียงระฆังของกิออนสะท้อนความไม่จีรังของทุกสิ่ง เฉดสีของดอกสักบอกว่าสิ่งที่ผลิบานต้องร่วงโรย

ใช่แล้ว ผู้กล้าหาญเป็นเช่นนั้นเพียงชั่วครู่ ดั่งความฝันยามเย็นในฤดูใบไม้ผลิ ผู้แข็งแกร่งถูกทำลายในที่สุด พวกเขาเป็นดั่งฝุ่นใต้ลม”

Habersetzer, Gabrielle และ Habersetzer, Roland, “Heike-monogatari” ใน Encyclopédie des arts martiaux de l’Extrême-Orient (สารานุกรมศิลปะการต่อสู้แห่งตะวันออกไกล), ปารีส: Amphora, 2000.

“จากวัดกิออน / ระฆังกระซิบ // ว่าทุกการกระทำในโลกนี้ / เป็นเพียงความไร้สาระ // และสีของดอกไม้ / ต้นชาระ // แสดงให้เห็นว่าทุกชีวิต / ย่อมถึงความตายเสมอ [ช่องว่าง]”

“Heike monogatari” ใน Encyclopédie de la littérature [Garzanti] (สารานุกรมวรรณกรรม [การ์ซานติ]), แปลจากภาษาอิตาลี, ปารีส: Librairie générale française, 2003.

ดาวน์โหลด

บันทึกเสียง

• การอ่านบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Olivier Martinaud ในการแปลของ René Sieffert. (France Culture).
• Robert Klaus Heinemann เกี่ยวกับ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ. (Université de Genève (UNIGE)).

งานพิมพ์

• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini (1873). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini (1873), สำเนา. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini (1873), สำเนา 2. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini (1873), สำเนา 3. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini (1873), สำเนา 4. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini (1873), สำเนา 5. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878). (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 2. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 3. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 4. (Canadian Libraries).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 5. (Canadian Libraries).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 6. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 7. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 8. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 9. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 10. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 11. (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 12. (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย François Auguste Turrettini, ทบทวนโดย Georges Bousquet (1878), สำเนา 13. (American Libraries).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Gotō Sueo และ Maurice Prunier (1928). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Gotō Sueo และ Maurice Prunier (1928), สำเนา. (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Gotō Sueo และ Maurice Prunier (1931). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Michel Revon (1910). (Bibliothèque nationale de France (BnF)).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Michel Revon (1918). (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Michel Revon (1923). (Google Livres).
• การแปลบางส่วนของ เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ โดย Michel Revon (1928). (Google Livres).

บรรณานุกรม

• Bousquet, Georges, Le Japon de nos jours et les Échelles de l’Extrême-Orient (ญี่ปุ่นในปัจจุบันและท่าเรือแห่งตะวันออกไกล), เล่ม I, ปารีส: Hachette, 1877. (Google Livres).
• Brisset, Claire-Akiko, Brotons, Arnaud และ Struve, Daniel (บรรณาธิการ), De l’épopée au Japon: narration épique et théâtralité dans Le Dit des Heike (จากมหากาพย์สู่ญี่ปุ่น: การบรรยายมหากาพย์และความเป็นละครใน เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ), ปารีส: Riveneuve éditions, 2011.
• Golliau, Catherine (บรรณาธิการ), L’Esprit du Japon (จิตวิญญาณแห่งญี่ปุ่น), Le Point Références, ฉบับที่ 80, เมษายน-พฤษภาคม-มิถุนายน 2020.
• Hérail, Francine, Histoire du Japon: des origines à la fin de l’époque Meiji (ประวัติศาสตร์ญี่ปุ่น: จากกำเนิดถึงปลายยุคเมจิ), ปารีส: Publications orientalistes de France, 1986.
• Hoffmann, Yoel, Poèmes d’adieu japonais: anthologie commentée de poèmes écrits au seuil de la mort (บทกวีอำลาของญี่ปุ่น: กวีนิพนธ์พร้อมคำอธิบายที่เขียนขณะใกล้ตาย), แปลจากภาษาอังกฤษโดย Agnès Rozenblum, Malakoff: A. Colin, 2023.
• Satō, Teruo, “Le pathétique dans la Chanson de Roland et dans le Heike-monogatari: essai de comparaison thématique” (ความน่าสงสารใน Chanson de Roland และใน Heike-monogatari: การเปรียบเทียบเชิงหัวข้อ), Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, เล่ม 31, 1966, หน้า 273-279. (RACO (Revistes Catalanes amb Accés Obert)).
• Sieffert, René, “Le Dit des Heiké: une grande épopée sur le petit écran” (เรื่องเล่าแห่งเฮเกะ: มหากาพย์ยิ่งใหญ่บนจอเล็ก), Le Courrier de l’UNESCO, เล่ม 38, ฉบับที่ 8, 1985, หน้า 2. (UNESCO).
• Struve, Daniel และ Tschudin, Jean-Jacques, La Littérature japonaise (วรรณกรรมญี่ปุ่น), ปารีส: Presses universitaires de France, 2008.